تأکید اسلام به نگارش و حفظ علوم

همت گماردن اسلام به صنعت نگارش و حفظ کردن علم و معلومات بشر از فنا و نیستی، روشن ترین گواه بر این است که اسلام بر پایه علم استوار است، همین جهت سبب شد که «نهضت قلم» پدید آید، آنچنان نهضتی که در میان مردمی که افراد با سواد آنان انگشت شمار بودند، آنچنان رو به علم و دانش و خواندن و نوشتن آوردند که توانستند در رشته های مختلف علوم کتابهای بسیاری به وجود آورند و از این راه معلومات خود را از خطر نابودی و فراموشی حفظ نمایند به طوری که نقل شده است تنها شیعه ها در زمان دو امام: ( امام باقر و امام صادق علیهمالسلام ) نزدیک به ده هزار جلد کتاب تألیف کرده اند.

مولف کتاب عظمت مسلمین در اسپانیا دکتر «ژوزف ماک کاپ» می نویسد: «بعضی از مورخین می گویند یک نفر از مسلمانان در موقع مرگ در حدود 80 هزار کاغذ که با خط  ریز روی آنها نگاشته بود، به یادگار گذاشت. او مدت پانزده سال برای کتب مشهور جغرافیایی خود رنج کشید. نویسنده استانبولی می گوید: 50 جلد کتاب درباره گیاهان نگاشته و 340 جلد درباره موضوعهای دیگر نوشته و یکی دیگر از مسلمانان دائرة المعارفی در حدود 50 جلد نوشت، یکی از مسلمین تاریخ دمشق را در 80  جلد نگاشت و لذا می بینیم در مدت چندین قرن در اسلام چه نویسندگان و خوشنویسان و دانشمندانی پدید آمدند که هریک کتابهای زیادی نوشته و از خود به یادگار گذاشتند.» باز محقق نامی غرب، اضافه می کند: «در طول مدت دو قرن در سرزمین مسیحی فقط یک کتاب در شرح حال شارلمانی نوشته شد، در حالی که مسلمانان در آن هنگام صدها هزارها کتاب به وجود آوردند و در حدود دو هزار نویسنده و مولف در تاریخ عرب در اسماء رجال ثبت است. درباره تشویق  و ترغیب مسلمانان به «فن نگارش» روایات زیادی نقل شده است که این جا مجال گنجایش همه آنها را ندارد. اینک به عنوان نمونه به بعضی از آنها اشاره می کنیم.

پیامبر اکرام صلی الله علیه  و آله وسلم پیوسته سفارش می کرد که سخنان او را ضبط  کنند و بنویسند و می فرمود: «دانش را در بند کنید» گفتند: چگونه در بند کنیم، فرمود: «بنویسید». در اسلام تعلیم ( فن کتابت) به عنوان یکی از وظائف پدران نسبت به فرزندان پیش بینی شده است. پیامبر صلی الله علیه  و آله وسلم فرمود: «مومن چون بمیرد و ورقه ای که روی آن مطلب علمی نوشته شده است، از خود باقی بگذارد، در آخرت این ورقه میان او و آتش جهنم حایل می شود و برای هر حرفی که رو آن نوشته شده است، برای او باغی در بهشت عطا می کند.»

امام صادق (ع) فرمود: «کتابهای خود را حفظ کنید که در آینده به آنها  نیاز پیدا می نمائید». باز در حدیث دیگر می فرماید: «مفضل» می گوید: امام صادق (ع) به من فرمود: بنویس و علمت را در میان دوستان خود منتشر ساز و چون مرگ تو فرا رسد، آنها را برای فرزندان به ارث بگذار، زیرا برای مردم، زمان فتنه و آشوب می رسد که آن هنگام جز با کتاب انس نگیرند.» باز فرمود: «دل به نوشته اطمینان پیدا می کند.»
امام مجتبی علیه السلام روزی فرزندان خود و فرزندان برادران خود را  دعوت کرد و به آنان فرمود: «همه شما کودکان اجتماع امروز هستید و امید می رود که بزرگان اجتماع فردا باشید، دانش بیاموزید و در کسب علم کوشش کنید و هر کدام حافظه قوی ندارید، آن را بنویسید و نوشته ها را در منزل نگاهداری نمائید، تا در موقع لزوم، مراجعه کنید.»
امیرمومنان علی (ع) درباره فن و نگارش و خوشنویسی، توصیه های جالب و ظریفی دارد آنجا که به نویسنده خوش خط خود «عبدالله بن ابی رافع» فرمود: «دوات خود را از گرد و غبار پاک نگهدار، زبان قلمت را دراز کن. میان سطرها فاصله ها بگذار، حروف را نزدیک هم بنویس که این روش بر زیبائی خط بیفزاید و آن را نیکو کند.»

آری در اثر تشویق و ترغیب پیامبر گرامی و  ائمه اطهار (ع) بود که شیعه از زمان علی (ع) به نگارش و ضبط علوم مشغول شد و بالخصوص در عصر امام پنجم و ششم، که دستور نوشتن را داده بودند گاهی دوات و قلم را با خود به مجلس درس برده و در آنجا از امام هر چه می شنیدند، می نوشتند، و خود ائمه اطهار نیز کتابهائی املاء نموده اند مانند: صحیفه سجادیه و رساله حقوق از امام زین العابدین (ع) و رسائل امام صادق (ع) و دیگر امامان که کلینی آنها را در کتابی به نام «رسائل» گرد آورده و در «تحف العقول» و «روضه کافی» نیز قسمتی از آنها نقل شده است. بالاخره تألیفات شیعه تا زمان غیبت،  به اندزه ای زیاد است که به شمار نمی آید و نام برخی از آنها را شیخ طوسی و نجاشی و سایر علمای رجال ضبط کرده اند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا