قواعد علمای مکتب اهل بیت برای شناخت حدیث

امامان اهل البیت برای شناخت حدیث صحیح از باطل، قواعدی وضع کردند و فقیهان مکتب آنان در طی قرون، این قواعد را میزانی برای شناخت حدیث گرفتند. برخی از علما مانند «شیخ حر عاملی» این قواعد را در «فائده نهم و دهم» پایان وسائل الشیعه، و «میرزا حسین نوری» در «فائده چهارم» مستدرک الوسائل جمع و تدو ین کرده اند. در اواخر قرن هفتم هجری قاعده نوینی در شناخت حدیث رایج شد که کشف آن به «ابن طاووس احمد بن موسی حلی» متوفای  673 هجری، و «علامه حسن بن یوسف حلی» متوفای 726هجری، نسبت داده شده است. چون از زمان آن دو نفر بود که حدیث با توجه به راوی آن، چهار نوع نقسیم شد:

1- حدیث صحیح

حدیثی که سند با نقل شخص امامی مذهب عادل از دیگری مانند خود او در همه طبقات راویان، به معصوم برسد.

2- حدیث حسن  

حدیثی که سند آن از طریق شخص امامی مذهب ممدوح، که نصی بر عدالتش نباشد، به معصوم برسد، و این در همه طبقات راویان محقق باشد.

3-  حدیث موثق یا قوی

حدیثی که در طریق آن فردی باشد که اصحاب حدیث او را توثیق کرده ولی عقیده اش را فاسد دانسته اند، یعنی جزء یکی از فرقه های مخالف امامیه باشد، اگر چه از شیعیان به حساب آید.

4-  حدیث ضعیف

حدیثی که یکی از شروط سه گانه قبلی را در خود نداشته باشد، یعنی در طریق روایت آن فاسق و مانند آن، مجهول الحال یا پست تر از آن، وجود داشته باشد.

قاعده مذکور از دوران «علامه حلی» به بعد شهرت یافت، و برخی از علما بیش از حد لازم بر آن تکیه کردند و اخبار و احادیث را بر مبنای آن ارزیابی نمودند. مثلا بحشی از احادیث سیره را که نه محتوایش صحیح است و نه در خارج امکان وقوع دارد- بر مبنای این قاعده – صحیح شمردند. چنانکه همین گروه از پذیرش احادیث صحیحی که – این قاعده صحیح نمی داند – ناتوان شدند. از سوی دیگر، جماعتی از اخباریان به مقابله با این گروه برخاستند، و بر آن شدند تا هر چه در مجموعه های حدیثی چهار گانه ( =کافی و من لایحضر و  تهذیب و استبصار) و مشابه آنها آمده، همه را صحیح انگارند، و این گروه در پراکنده گوئی عجیبی گرفتار آمدند. و البته، هر دو گروه از راه صحیح شناخت حدیث دور شدند، به گونه ای که بحث و بررسی عمیق آن مجال دیگری می طلبد.

از نتایج تقسیم حدیث به چهار نوع در دوران اخیر، و اعتماد مطلقی که بر این تقسیم کردند، آن شد که احادیث کافی را سنجیدند و گفتند: «کافی حاوی 16199 حدیث است که 5072 حدیث آن صحیح، 144 حدیث آن حسن، 1118 حدیث آن موثق، 312 حدیث آن قوی، و 9485 حدیث ضعیف است که جمعا 16121 حدیث می شود. این گونه تقسیم بندی، با اعتماد به درجه بندی راویان حدیث بر مبنای قاعده مشهور عصر علامه حلی، بعد تنظیم شده است. در عین حال ، حوزه های علمیه مکتب اهل البیت، در هیچ عصر و زمانی، باب بحث علمی را مسدود نکردند بلکه تلاش ثمربخش خود را در دو بخش مربوط به حدیث ادامه دادند:

الف- در محافظت از نصوص روایات بیان کننده احکام.

ب- در طرح مباحث علمی پیرامون سند احادیث و متون و منطوق و مدلول و....آنها.

و در پایان، به نتیجه ای که از نصوص کتاب و سنت به دست آوردند، گردن نهاده، و هرگز  به «اجتهاد در مقابل نص» نپرداختند. و با این روش، سلسله روایات احکام اسلامی را از تباه شدن حفظ کردند و اسناد آن را به امامان اهل البیت علیه السلام، و از آنها به جدشان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم، و از آن حضرت به جبرئیل و خدای سبحان پیوند دادند. و چه خوب سروده این شاعر: 

ووال انــاسا قـــولهم و حـــدیثهم                                 روی جد نا عن جبریل عن الباری

مردمانی را دوست بدار که سخن و حدیث آنان این است که: جد ما از جبرئیل از باری تعالی روایت می کند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا