علل گزینش روایات سیف از سوی علمای مکتب خلفا

طبری در باره درگیری ابوذر فقیر با معاویه امیر گوید: «یادآوری بیشتر آنها را خوش نداشتم، اما تبرئه کنندگان معاویه در این باره قصه ای را از قول سیف یادآور شده اند که....»

و ابن اثیر گوید: «... معاویه او را دشنام داد و تهدید به قتلش نمود و با درشتی از شام به مدینه اش فرستاد و از مدینه نیز، با وضع زننده ای که نقل آن به اصلاح نباشد، تبعید گردید»، و سپس به بیان قصه سیف و تبرئه کنندگان معاویه می پردازد!

این دو دانشمند بزرگ روایات غیر سیف را به خاطر بی اعتمادی بر آنها رها نکرده اند، بلکه چون در آن روایات عذر و تبرئه سلطه حاکم را نیافتند، و در روایات سیف، زندیق و سلسله راویان ساختگی او، تبرئه و عذر معاویه امیر و عثمان خلیفه را یافتند، آنها را رها و اینها را برگزیدند، و بدین خاطر، تاریخ کبیر طبری مشحون از روایات سیف گردید، و ابن اثیر در همین راستا روایات سیف را از تاریخ طبری برگرفت و ابن کثیر نیز چنان کرد و در پایان مقال «جنگ جمل» و حوادث سال 36 هجری که اخبار سیف را از وفات رسول خدا (ص) تا واقعه جمل یادآوری می شود، گوید: «این فشرده آن چیزی است که ابن جریر طبری –رحمه الله – از قول پیشوایان این مقام آورده است» و مراد از «پیشوایان این مقام» کسانی همچون سیف زندیق و راویان ساختگی او هستند که طبری این اخبار را از قول آنها روایت کرده است.

و علامه ابن خلدون این سخن را با صراحت بیشتری بیان داشته و درباره علت گزینش روایات سیف از تاریخ طبری- که در موضوع بیعت خلفا و رده و فتوح و اجتماع، یعنی اجتماع بر بیعت معاویه است- گوید: «زیرا  این موثق ترین کتابی است که در این باره دیده ایم، کتابی که از عیبجویی و شبهه افکنی درباره بزرگان امت به دور و مبراست». پس، روایات سیف که در تاریخ طبری آمده، در نزد ایشان موثق تر است، چون از عیبجویی و شبهه افکنی درباره بزرگان امت از صحابه و تابعین، که خلفا و فرمانداران و وابستگان آنها باشند، به دور و مبراست.»

و دلیل دیگری که فراروی شما قرار می دهیم این است که یادآوردی و بیان اموری که حاوی نقد و ایراد بر بزرگان مذکور باشد، از جمله عیوب به شمار آید و بر راوی است تا بکوشد و برای اشکالات وارد بر آنها به هر نحو ممکن عذر و  بهانه مناسبی بجوید، چنانکه در داستان «سعد بن ابی وقاص» و رفع حد او از «ابی محجن» انجام داده اند و کوشیده اند تا برای سعد که فرمانده است عذر مناسب بیایند. داستان واقعه چنین است: «ابومحجن ثقفی- چنانکه در شرح حال او در استیعاب و اسدالغابه آمده – دائم الخمر بود و خلیفه عمر هفت بار او را در حد زد و در پایان از مدینه تبعیدش کرد. در جنگ قادسیه به سعد بن ابی وقاص پیوست و او به خاطر شرب خمر در بندش نمود و زن سعد رهایش کرد و چون در آن جنگ پایداری نشان داد، سعد وقاص حد شراب را از او برداشت و گفت: «به خدا سوگند هرگز به خاطر شرب خمر تازیانه ات نخواهیم زد» و ابو محجن گفت: «و من هم دیگر هیچگاه آن را ننوشم.» 

این داستان رفع حد سعد از ابی محجن بود. «ابن حجر» این داستان را از حاشیه «ابن فتحون» بر استیعاب ابن عبدالبر به خاطر ذکر قصه ابی محجن و اینکه او دائم الخمر بوده، سرزنش کرده است- تا آنجا که گوید: ابن فتحون قول کسانی را که گفته اند سعد وقاص او را از حد معاف کرده انکار نموده و گوید: «چنین گمانی به سعد نارواست» سپس گوید: «ولی برای آن توجیه نیکوئی است» و آن توجیه را نیاورده و ] به نظر ما[ گویا مراد سعد از اینکه گفته است «به خاطر شراب تازیانه اش نمی زند» همراه با شرطی بوده که آن را بیان نکرده و آن اینکه: «اگر بر او ثابت شود که شراب خورده» ] تازیانه اش نمی زند [ که خدا توفیقش داده و توبه کرده، توبه نصوح، و دیگر بدان باز نگشته است...».

پیروان مکتب خلفا بدینگونه می کوشند تا به هر وسیله ممکن نقد و اشکال را از بزرگان خویش بزدایند، و خلفا و والیان و وابستگان آنها همچون معاویه و مروان و یزید ین معاویه و فرمانداران ایشان – که آنها را کبراء یا بزرگان صحابه و تابعین می نامند- همه را معذور و مبرا جلوه دهند و چون «سیف بن عمر زندیق» این راز را بخوبی دریافته بود، روایاتی ساخت که با خواسته همه طبقات مکتب خلفا در طی دورانها موافق باشد و آنها را در پوشش دفاع از خلفا و وابستگان آنها، در برابر انتقادات وارد بر ایشان، زراندود کرد و به نشر فضایل آنها پرداخت، و در سایه چنین پوشش درخشانی، اهداف خرابکارانه و اسلام ستیزش را پنهان داشت و به نشر خرافات ویرانگر در عقاید و باورهای اسلامی مسلمانان پرداخت و چنان شایع کرد که «اسلام با زور شمشیر گسترش یافت!» آری، سیف با ساخته های خیالی و انگیزه زندیقانه خویش به اهداف خود رسید. از نمونه های نشر خرافات او، افسانه «اسود عنسی» و «نجوای پیامبر و خسرو» است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا