آداب خواندن قرآن

خلاصه فرمایش شهید ثانی در آداب قرائت این است که هر چند شخص سوره ای را از حفظ داشته باشد، بهتر آن است که از روی قرآن بخواند. روایتی در کتاب کافی در این باره از حضرت صادق علیه السلام رسیده که راوی عرض می کند: «من قرآن را از حفظ دارم، آن را از حفظ بخوانم؟ حضرت می فرماید: از روی قرآن بخوان چون چشم هم باید بهره ببرد. نگاه به مصحف، عبادت است هرچند نخواند». دیگر آن که با طهارت باشد. اگر وضو نداشته باشد، مس خط قرآن حرام است، و جلد و حاشیه و جاهایی که خط قرآن نیست. مکروه است. هنگام  خواندن قرآن هم، بهتر این است که با طهارت باشد، از آن جمله، با  ادب و رو به قبله بنشیند. نسبت به یکی از عباد ذکر شده که «وقتی عملش را نشانش دادند، از قرائتهای قرآن او خبری نبود. پرسید تلاوت قرآنم چه شد؟ گفتند خودت می دانی که چطور می خواندی، پاهایت را دراز می کردی.» قرآن، کلام خداست، آن را هرچه محترم تر بدارد، صاحبش را  محترم داشته است. با کمال وقار و ادب بنشیند. بلکه عطر استعمال کند.

لزوم رعایت ترتیل در قرآن

از جمله آداب قرائت، «ترتیل» است. بنابر تفسیری که در عدة الداعی از امیرالمومنین علیه السلام رسیده «بحفظ الوقوف و اداء الحروف» است با تأنی، طوری بخواند که حروف درست ادا شود. غلط نخواند. آخر هر آیه، وقف کند و هر جا که مطلب تمام می شود (معمولا در قرآن ها علامت گذاشته اند)، به اصطلاح وقف لازم را رعایت کند و از تند تند خواندن نهی شده است. اگر کسی می داند که قرآن را غلط می خواند، باید در صدد درست کردن آن باشد، نزد کسی برود که غلطش را به او بفهماند ولی اگر یقین ندارد که غلط می خواند، خواندنش مانعی ندارد هر چند پیش بیاید که غلط  بخواند. چندین روایت رسیده به این مضمون که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «کسی که دعا و قرآنم را غلط می خواند، ملک آن را به طور صحیح ثبت می نماید.» البته این، راجع به وقتی است که شخص عمدا غلط نخوانده است. همچنین اگر دعا را غلط بخواند بدون توجه و التفات به غلط بودنش، مطابق نیتش برایش صحیح ثبت می گردد. جوینی در کتاب احسن القصص چنین تحریر کرده که: «مردی نزد حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم آمد و عرض کرد: یا رسول الله! شما را ادعیه و اوراد زیاد است و من مردی عاجزم و  استحضار آنها به تمامی نتوانم. می خواهم که به تعلیم کلمه مرا از همه مستغنی سازی. حضرت فرمود بگو: «اللهم انت ربی و انا عبدک»،. تو را همین کلمه کافی است. آن مرد نتوانست درست کلمات را ضبط کند. شب و روز به عکس می خواند و مداومت می کرد و می گفت: «اللهم انت ربی و انا عبدک»!! هرگاه که این کلمه را بر زبان می راند، ولوله در ملکوت اعلی می افتاد و ملائکه از سیاست این گستاخی و جهالت آن مرد، بیمناک بودند. روزی جبرئیل حضور پیغمبر اکرم شد عرض  کرد: یا رسول الله! آن مرد عجمی را کلماتی تعلیم فرموده ای که از معنای آن اطلاع ندارد، طوری ادا می کند که صاحب شرع او را تکفیر می نماید. حضرت آن مرد را طلبید و حال وی باز پرسید. عرض کرد: از تعلیم حضرتت بسیار شادم و هر دم بدان تکلم می کنم  و می گویم:: «اللهم انت ربی و انا عبدک»، و دل بر ثواب آن نهاده ام! حضرت فرمود: عکس آنچه به تو آخته ام می گویی. زنهار! بعد از این چنان نگویی که کافر گردی. آن مرد به غایت، محزون گشت و غم گذشته ها بر دلش مستولی شد. عرض کرد: یا رسول الله! مدتی ندانسته کفر گفته ام، اکنون بفرما چگونه آن را تدارک کنم. حضرت تأمل فرمود. جبرئیل نازل شد و عرض  کرد: یا رسول الله! حق تعالی فرموده: اگر غلط بر بنده من رواست، بر من روا نیست. من نظر بر دل بنده دارم. اگر سهوی بر زبان بنده ای گذرد و دل بر حقیقت مستقیم باشد، ما آن خطای او را به صواب برداریم و به منتهای همتش رسانیم.»

حضور قلب و تدبر، از آداب مهم قرائت

از آداب مهم قرائت، «حضور قلب و التفات به معنای قرآن» است. شهید رحمة الله می فرماید: «در بعضی از تفاسیر در ضمن آیه شریفه: «یــــیحیی خذ الکتــــب بقــــوه.....»(سوره مریم/ آیه12) چنین رسیده که کتاب را با جد و کوشش بگیر؛ چون کتاب خداست. مردم اگر نامه ای از بزرگی بگیرند، آنرا محترم می دارند و با دقت می خوانند بلکه مکرر می خوانند. روی سر می گذارند  و می بوسند. قرآن نامه «رب العالمین» است که به وسیله جبرئیل و وساطت حبیبش محمد صلی الله علیه و آله وسلم ارسال شده است. از جمله آداب قرائت قرآن، «تدبر در آیات» است بلکه قرآن مجید کسانی را که تدبر در آیاتش نمی کنند، سرزنش و توبیخ می فرماید. آیات رجا و خوفش، آیات معارفش، به مقتضای هر کدام، باید اثر مطلوب در خواننده پیدا شود. از آیات خوفش، ترس و از آیات رجائش، امید زیاد گردد و از آیات معارفش، شناسایی او زیاد گردد. اگر کسی قرآن را با تدبر بخواند، بالاخره در او اثر خواهد گذاشت. آب چشمه، قطره قطره بر سنگ می چکد و بر آن اثر می کند. قرآن اثرش از آب بیشتر و دلها هم ان شاء الله سخت نشده است. بالاخره با مداومت و تکرار، اثر مطلوب را خواهد بخشید و بیماری غفلت معالجه می گردد؛ البته مراتب دارد، تا کارش به جایی می رسد که با خواندن یا شنیدن آیه ای از قرآن، دل شکسته می گردد و حالش تغییر می کند. «قرائت» مراتب دارد چنانکه آثار و ثوابهایی که برای قرائت است یکنواخت نیست. با مرتبه کامل ثواب، برای اشخاص کامل و کیفیت کامل است. شهید ثانی می فرماید: انسان دارای سه مرتبه است: اعضای ظاهری، عقل، نسبت به ادراک کلیات و قلب در جهت ایمان و خضوع. هریک از این مراتب سه گانه باید از قرآن بهره ببرد و هرکس به اندازه ظرفیتش از قرآن بهره می برد.

مرتبه اول- که جسد است- بهره برداری زبان از قرآن به ادای حروف است با تأنی و به اصطلاح شمرده خواندن، نه اینکه تند تند بخواند. دیگر آنکه: صحیح بخواند و همین اندازه کافی است. بعضی هستند که در تفریط افتاده اند. به واسطه دقت زیاد در الفاظ می مانند و چند مرتبه تکرار می کنند و گرفتار وسوسه در قراءت می شوند و برای ادای یک حرف یا یک کلمه، مدتهای طولانی در نماز معطل می شوند که در بعضی از موارد، موجب بطلان نمازشان نیز می گردد.  باید دانست همین اندازه که قرائت صحیح باشد کافی است، هر چند از مخارج حروف – که اهل تجوید ذکر فرموده اند- ادا نشود؛ مثلا باید میان «ض- ظ- ذ— ز) در تلفظ، فرقش آشکار باشد اینکه خوانده «ض» بوده نه «ظ» یا «ذ» بوده نه «ز» خواه از مخرجی که در دهان برای ادای این حرف تعیین کرده اند صادر بشود یا نشود.

خواندن قرآن با صوت حزین

پس بهره برداری زبان از قرآن، به صحیح خواندن با تأنی و شمرده بودن است. اگر بتواند به حزن هم بخواند چه بهتر؛ مثل اینکه خودت را به تأثر وا می داری. در کتاب کافی در حالات حضرت سجاد علیه السلام رسیده که وقتی حضرت در منزل قرآن می خواند سقاها- که مشک آب به دوش داشتند نزدیک منزل که می رسیدند حرکت نمی کردند و به صوت دلربای آن حضرت گوش می کردند. ضمنا با صدای خوب خواندن، غیر از غنا و آوازخوانی است که حرام است و غنا در قرآن و مراثی گناهش بیشتر است. همچنین قرآن خواندن در منزل مستحب است. در روایتی می فرماید: «اکتفا نکنید به قرآن خواندن در مسجد بلکه در منزل نیز قرآن بخوانید زیرا منزل هم باید بهره ای داشته باشد. خانه هایی که در آن تلاوت قرآن می شود، برای اهل آسمانها روشنایی است؛ چنانچه ستارگان برای اهل زمین روشنایی اند.» باید مواظب بود مبادا  در قرائت قرآن ریا شود که در نامه عمل، ضمن گناهان ثبت می گردد و از جمله کسانی که به رو در آتش افکنده می شوند، قاریان قرآنند که در قرائت قرآن ریا می کنند. بهره برداری زبان، به خواندن و چشم، نگاه کردن به خط قرآن و گوش، به شنیدن آن و همه اعضای بدن به مودب نشستن و رعایت احترام قرآن مجید کردن است.

بهره عقل از قرآن

«عقل» نیز باید از قرآن بهره ببرد. بهره عقل، ادراک مطالب کلی از قرآن مجید است. برهان هایی که در قرآن ذکر شده، شواهدی که برای معارف بیان شده و داستانهایی که برای عبرت ذکر شده، بفهمد. اگر مطلبی را نفهمید تکرار کند تا خوب بفهمد. اگر همراه خواندن یا شنیدن درک معنا نباشد، بهره اش خیلی کم است؛ تدبر در آیات مهم است نه قرائت تنها.

منـابـع

کلیــد واژه هــا