ام الکتاب و کتاب مبین

أم الکتاب یعنی حقیقتی که اولا تمام حقایق جهان در آن منتقش است، ثانیا ثابت و مصون از تغیر و زوال است و ثالثا نزد خداست، أم الکتاب یعنی ریشه ی عمیق حقایق، زیرا جهان امکان یا روی قانون علیت و نظام علی و معلولی توجیه می شود و یا روی نظام ظهور و ظاهر و مظهر تبیین می گردد، در هر حال اصلی دارد و مادری که از آن، همه ی حقایق تنزل و تجلی می کند؛ چیزی از أم الکتاب بالاتر نیست و اگر گفته می شود: معصومین (ع) "أم الکتاب" یا "کتاب مبین" یا لوح "محو و اثبات" هستند برای آن است که آن ذوات نوری چه در قوس نزول و چه در قوس صعود، با آن حقایق عینی متحدند و هر چه در جهان امکان یافت می شود از قلب آنان می گذرد!
چون معصومین و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) یک حقیقتند و باطن آنها همان باطن پیغمبر است، گرچه رسول خدا (ص) مقام برجسته ای دارد، ولی همه ی آنان در عالم معنا یک نورند و امیرالمؤمنین با رسول خدا جان یکدیگرند، رسول خدا فرمود: «او جان من است.» «و أنفسنا و أنفسکم؛ ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم.» (آل عمران/ 61) و اگر رسول خدا به "أم الکتاب" عالم است قطعا به "کتاب مبین" هم عالم است، و آنانکه نور واحد و به منزله جان پیامبرند، آگاه به همه این معارف خواهند بود.
أم الکتاب بالاتر از کتاب مبین است. کتاب مبین یعنی بیان کننده و روشنگر؛ هرگاه کسی اصل یعنی أم الکتاب را داشته باشد، می تواند همه ی حقایق را به طور تفصیل تبیین کند، هم خود روشن باشد و هم روشنگر. کتاب، یعنی حقیقتی که علوم در آن منقوش است و أم الکتاب یعنی اصل و ریشه ی همه ی کتاب ها. أم الکتاب از آن جهت که نزد خداست از گزند تغیر، مصون است، چون هر چه نزد خداست از دگرگونی و زوال و تحول محفوظ است: «ما عندکم ینفد و ما عند الله باق؛ آنچه پيش شماست تمام مى‏ شود و آنچه پيش خداست پايدار است.» (نحل/ 96) و خدا قرآن را به دو مرحله عربی بودن و أم الکتاب بودن، محدود کرده که دو سر حلقه ی جهان هستی است، یکی عالم طبیعت و دیگری دورترین نقطه ی تجرد، و در مرحله ی نهایی که هیچ کس واسطه نیست تنها معلم رسول اکرم (ص) خدا خواهد بود؛ دیگر سخن از "شدید القوی" که جبرئیل باشد نیست، زیرا در مرحله ی أم الکتاب و تلقی بلاواسطه و لدی اللهی، معلم رسول خدا مستقیما ذات اقدس إله است نه جبرئیل.
گذشته از این، در آن بخش هم که می فرماید: «علمه شدید القوی؛ آن را [فرشته] شديدالقوى به او فرا آموخت.» (نجم/ 5) محتمل است که "شدید القوی" خود ذات اقدس اله باشد چون خدا خود را به عنوان «ذوالقوة المتین؛ خداست كه خود روزى بخش نيرومند استوار است.» (ذاریات/ 58) معرفی کرده است.