روایاتی درباره شفاعت

در امالی شیخ صدوق علیه الرحمه، از حسین بن خالد، از حضرت رضا، از آباء گرامش، از امیرالمؤمنین (ع)، روایت کرده که فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: «کسی که به حوض من ایمان نداشته باشد، خداوند او را در حوضم وارد نکند، و کسی که به شفاعت من ایمان نداشته باشد، خداوند او را به شفاعتم نائل نسازد.» آن گاه فرمود: «تنها شفاعت من مخصوص کسانی از امت من است، که مرتکب گناهان کبیره شده باشند، و اما نیکوکاران از ایشان هیچ گرفتاری پیدا نمی کنند.» حسین ابن خالد می گوید: «من به حضرت رضا عرضه داشتم: یا بن رسول الله! پس معنای این کلام خدای تعالی که می فرماید: «و لا یشفعون إلا لمن ارتضی؛ و جز برای کسی که [خدا] رضایت دهد شفاعت نمی کنند.» (انبیاء/ 28) چیست؟» فرمود: «شفاعت نمی کنند، مگر کسی را که خدا دینش را پسندیده باشد.»
علامه ی طباطبایی ره: «اینکه فرمود: "تنها شفاعتم..." مطلبی است که به طرق بسیاری از طریق شیعه و سنی از آن جناب روایت شده است.»
در تفسیر عیاشی از سماعة بن مهران، از ابی ابراهیم، حضرت کاظم (ع)، روایت آورده، که در ذیل آیه: «عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا؛ امید آن داشته باش، که پروردگارت به مقام محمودت برساند.» (اسری/ 79) فرمود: «روز قیامت مردم همگی از شکم خاک بر می خیزند، و مقدار چهل سال می ایستند، و خدای تعالی آفتاب را دستور می دهد تا بر فرق سرهاشان آن چنان نزدیک شود، که از شدت گرما عرق بریزند، و به زمین دستور می رسد، که عرق آنان را در خود فرو نبرد، مردم به نزد آدم می روند، و از او می خواهند تا شفاعتشان کند، آدم مردم را به نوح دلالت می کند، و نوح ایشان را به ابراهیم، و ابراهیم به موسی، و موسی به عیسی و عیسی به ایشان می گوید: بر شما باد به محمد (ص) خاتم النبیین، پس محمد (ص) می فرماید: آری من آماده این کارم، پس به راه می افتد، تا دم در بهشت می رسد، و دق الباب می کند، از درون بهشت می پرسند: که هستی؟ و خدا داناتر است، پس محمد می گوید: من محمدم، از درون خطاب می رسد: در را به رویش باز کنید، چون در به رویش گشوده می شود، به سوی پروردگار خود روی می آورد، در حالی که سر به سجده نهاده باشد، و سر از سجده بر نمی دارد، تا اجازه سخن به وی دهند، و بگویند حرف بزن، و درخواست کن، که هر چه بخواهی داده خواهی شد و هر که را شفاعت کنی پذیرفته خواهد شد.
پس سر از سجده بر می دارد، دوباره رو به سوی پروردگارش نموده، از عظمت او به سجده می افتد، این بار هم همان خطابها به وی می شود، سر از سجده بر می دارد، و آن قدر شفاعت می کند، که دامنه شفاعتش حتی به درون دوزخ رسیده، شامل حال کسانی که به آتش سوخته اند، نیز می شود، پس در روز قیامت در تمامی مردم از همه امتها، هیچ کس آبروی محمد (ص) را ندارد، این است آن مقامی که آیه شریفه ی «عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا»، بدان اشاره دارد.»
علامه ی طباطبایی ره: «این معنا در روایاتی بسیار زیاد، به طور مختصر و مفصل، هم به طرق متعدده ای از سنی، و شیعه، روایت شده است، و این روایات دلالت دارد بر اینکه مقام محمود در آیه شریفه همان مقام شفاعت است، البته منافات هم ندارد که غیر آن جناب، یعنی سایر انبیاء و غیر انبیاء هم بتوانند شفاعت کنند، چون ممکن است شفاعت آنان فرع شفاعت آن جناب باشد، و فتح باب شفاعت بدست آن جناب بشود.»
در تفسیر عیاشی نیز از یکی از دو امام باقر و صادق (ع) روایت آمده، که در تفسیر آیه «عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا» فرمود: «این مقام شفاعت است.» باز در تفسیر عیاشی از عبید بن زراره روایت آمده، که گفت: شخصی از امام صادق (ع) پرسید: «آیا مؤمن هم شفاعت دارد؟» فرمود: «بله» فردی از حاضران پرسید: «آیا مؤمن هم به شفاعت محمد (ص) در آن روز محتاج می شود؟» فرمود: «بله، برای اینکه مؤمنین هم خطایا و گناهانی دارند، هیچ احدی نیست مگر آنکه محتاج شفاعت آن جناب می شود.» راوی می گوید: مردی از این گفتار رسول خدا پرسید: که فرمود: «من سید و آقای همه فرزندان آدمم، و در عین حال افتخار نمی کنم.» حضرت فرمود: «بله صحیح است، آن جناب حلقه در بهشت را می گیرد، و بازش می کند، و سپس به سجده می افتد، خدای تعالی می فرماید: سر بلند کن، و شفاعت نما، که شفاعتت پذیرفته است، و هر چه می خواهی بطلب که به تو داده می شود، پس سر بلند می کند و دوباره به سجده می افتد باز خدای تعالی می فرماید: سر بلند کن و شفاعت نما که شفاعتت پذیرفته است و درخواست نما که درخواستت برآورده است پس آن جناب سر بر می دارد و شفاعت می نماید، و شفاعتش پذیرفته می شود و درخواست می کند، و به او هر چه خواسته می دهند.»
در تفسیر فرات، از محمد بن قاسم بن عبید، با ذکر یک یک راویان، از بشر بن شریح ترجمه بصری، روایت آورده، که گفت: «من به محمد بن علی (ع) عرضه داشتم: کدام یک از آیات قرآن امیدوارکننده تر است؟» فرمود: «قوم تو در این باره چه می گویند؟» عرضه داشتم: «می گویند آیه: «قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم، لا تقنطوا من رحمة الله؛ بگو ای کسانی که در حق خود زیاده روی و ستم کردید، از رحمت خدا نومید مشوید.» (زمر/ 53) است.» فرمود: «ولکن ما اهل بیت این را نمی گوئیم.» پرسیدم: «پس شما کدام آیه را امیدوارکننده تر می دانید؟» فرمود: «آیه ی «و لسوف یعطیک ربک فترضی؛ و زود باشد که پروردگارت [آنقدر] عطایت کند که راضی شوی.» (ضحی/ 5) به خدا سوگند شفاعت، به خدا سوگند شفاعت، به خدا سوگند شفاعت.»
علامه ی طباطبایی ره: «اما اینکه آیه: «عسی أن یبعثک ربک مقاما محمودا»، مربوط به مقام شفاعت باشد، چه بسا هم لفظ آیه با آن مساعد باشد، و هم روایات بسیار زیادی که از رسول خدا (ص) رسیده، که فرمود: مقام محمود مقام شفاعت است، و اما اینکه گفتیم لفظ آیه با آن مساعد است، از این جهت است که جمله (ان یبعثک الخ)، دلالت می کند بر اینکه مقام نامبرده مقامی است که در آن روز بان جناب میدهند، و چون کلمه (محمود) در آیه مطلق است، شامل همه حمدها می شود، چون مقید به حمد خاصی نشده، و این خود دلالت می کند بر اینکه، همه مردم او را می ستایند، چه اولین و چه آخرین.
و از سوی دیگر از آنجا که حمد عبارتست از ثنای جمیل در مقابل رفتار جمیل اختیاری، پس به ما می فهماند که در آن روز از آن جناب به تمامی اولین و آخرین، رفتاری صادر می شود، که از آن بهره مند می گردند، و او را می ستایند.»