منابع تهیه و تدوین کتاب تلمود

علاوه بر میشنا و تعالیم اموراییم بابل یا فلسطین، از منابع دیگرى نیز در تهیه و تدوین تلمود استفاده شده است. از آن جمله مى توان از موارد ذیل نام برد:
الف) آن دسته از تعالیم ربى هاى میشنا (تناییم)، که در خود میشنا نیامده است. به این منابع اصطلاحا «میشناى خارجى» یا به زبان آرامى «برایتا» مى گویند. برایتا انواع و اقسامى دارد که از باب نمونه مى توان به این موارد اشاره کرد:
1. میدراش تناییمى (یا هلاخایى): در هر جاى تلمود که متن اصلى تورات آمده باشد، به ویژه آنجایى که بحث مسایل قانونى و شرعى مطرح است، «اغلب با نقل یک "برایتا" که به ظاهر، نظر دیگرى درباره حکم مورد بحث دارد، آغاز مى شود.» بسیارى از این میدراش هاى تناییمى که در تلمود آمده اند، شبیه دیگر آثار میدراشى نظیر «مخیلتا» در شرح سفر خروج، «سیفرا» در تفسیر سفر لاویان، یا «سیفره» در سفر اعداد و تثنیه، هستند. اینها همه کارهایى هستند که از مکتب علمى «عقیوا بن یوسف» و «یشماعیل» ناشى شده اند.
2. برایتاهاى ضمیمه شده به میشنا: این منابع شباهت زیادى به «توسیفتا» دارند; توسیفتا به معناى ضمیمه یا متمم، اثرى تناییمى است که مطابق فهرست و چینش مطالب میشنا تنظیم شده است و توضیحاتى درباره موضوعات علمى و «مطالب اثباتیه اى است که معمولا از "میشنا" حذف شده است.» رابطه دقیق این اثر با مجموعه رسمى احکام یهود همچنان در حاله اى از ابهام است.
3. چندین منبع دیگر تناییمى که فقط در تلمود بابلى از آنها استفاده شده است.

ب) تعالیم اموراییم فلسطینى
على رغم همه تبعیدها و سخت گیرى ها، سرزمین فلسطین همچنان به مطالعه و تحقیق در تورات ادامه مى داد و مرکزى براى تعلیم تورات محسوب مى شد. در آنجا نیز با همان شیوه و روش رایج حوزه هاى علمیه بابل، باب اجتهاد و استنباط باز و مجالس درس و بحث برپا بود. فعالیتهاى علمى و تحقیقى آنها را مى توان در پیکره تلمود فلسطینى یافت. در تلمود فلسطینى، از این منابع بسیار استفاده شده است.

ج) آگادا
آگادا آن دسته از تعالیم ربانى است که به مسایل شرعى مربوط نیست. آگادا از منابع تلمودى محسوب مى شود و مى توان آن را در طبقات ذیل دسته بندى کرد: 1. تفسیرهاى کتاب مقدس که اغلب از مواعظ کنیسه ها اخذ شده اند; 2. تعالیم، معیارها و نکات اخلاقى; 3. حکایات و داستانهایى که درباره ربى هاى یهود نقل شده اند; 4. عقاید و آداب و رسوم عامه مردم و جزئیاتى از فرهنگ عمومى جامعه [فولکدر] به ویژه مسایلى نظیر اعتقاد به نیروهاى جادویى و برخى دستورالعملهاى طبى عامیانه.

د) فتواهاى شرعى ربى ها
کتابت «سنت شفاهى» در طى دوره شکل گیرى تلمود، مجاز نبود. لذا فتواهاى شرعى فقیهان و دیگر منابعى که مورد استناد تلمود هستند، به نقل از حافظان شریعت شفاهى است، که سینه به سینه نقل شده و به نسلهاى بعدى تدوین کنندگان نهایى تلمود رسیده است. لذا استفاده از آرا و نظرات فقهى عالمان دین و وارد کردن آن در متن تفسیرها شیوه اى رایج بود.