آیات تجسم اعمال

آیات تجسم اعمال چند دسته است.

مشهود بودن عمل پس از مرگ

یکم: آیاتی است که بر زنده و مشهود بودن عمل پس از مرگ دلالت دارد؛ مانند:
1ـ «یومئذ یصدر الناس أشتاتا لیروا أعمالهم* فمن یعمل مثقال ذرة خیرا یره* و من یعمل مثقال ذرة شرا یره؛ در روز قیامت مردم از قبرها پراکنده بیرون آیند تا اعمال آنان به آن ها ارائه شود. هر کس به قدر ذره ای کار نیک کرده باشد آن را خواهد دید و هر کس به اندازه ذره ای کار زشت مرتکب گشته باشد آن را خواهد دید.» (زلزال/ 6- 8)
2ـ «و یقولون یا ویلتنا مال هذا الکتاب لایغادر صغیرة و لا کبیرة إلا أحصیها و وجدوا ما عملوا حاضرا و لایظلم ربک أحدا؛ می گویند وای بر ما! این چگونه کتابی است که اعمال کوچک و بزرگ ما را فرونگذاشته، جز آن که همه را شمرده و در آن کتاب همه اعمال خود را حاضر ببینند و خدا به هیچ کس ستم نخواهد کرد.» (کهف/ 49)
3ـ «یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا و ما عملت من سوء تود لو أن بینها و بینه أمدا بعیدا؛ روزی که هر کس آنچه کار نیک به جای آورده و آنچه بدی مرتکب شده، حاضر شده می یابد و آروز می کند: کاش میان او و آن کارهای بد فاصله ای دور بود.» (آل عمران/ 30)
4ـ «علمت نفس ما أحضرت؛ در آن هنگام انسان هر آنچه حاضر کرده است بداند.» (تکویر/ 14)
تذکر: در آیه دوم از حضور عمل سخن به میان آمد و در آیه سوم از محضر بودن آن و این که عمل را احضار می کنند بحث شد و در آیه چهارم از سبب مباشر و قریب احضار سخن به میان آمد؛ یعنی خود نفس انسانی است که همه اعمال خود را با اذن خدای سبحان احضار می کند، گرچه در این آیه نکره در سیاق اثبات قرار گرفت نه نفی، ولی به حسب خصوصیت مورد و سیاق آیه دلیل بر عموم خواهد بود؛ یعنی هر نفسی و تمام نفوس هر چه کرده اند آن را حاضر می کنند.
امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «و اعلم یابن آدم إن وراء هذا أعظم و أفظع و أوجع للقلوب یوم القیامة. یوم لاتقال فیه عثرة و لا یؤخذ من أحد فدیة و لا تقبل من أحد معذرة و لا لأحد فیه مستقبل توبة. لیس إلا الجزاء بالسیئات. فمن کان من المؤمنین عمل فى هذه الدنیا مثقال ذرة من خیر وجده و من کان من المؤمنین عمل فى هذه الدنیا مثقال ذرة من شر وجده؛ بدان ای فرزند آدم که فراسوی این جهان، روز قیامت است که بزرگترین و دردناکترین درد بر دل های آدمی است. روزی که لغزش در آن باز نمی گردد و پذیرفته نمی شود. از کسی غرامت و عذرخواهی و توبه پذیرفته نیست. جز در برابر گناهان کیفر نمی دهند. هر با ایمانی که به اندازه ی ذره ای در دنیا کار نیک انجام داده باشد نتیجه اش را می یابد و نیز اگر شری به انجام رسانده باشد ثمره اش را خواهد یافت.» امام صادق (ع) می فرماید: «انسان در روز قیامت هر چه کرده همه را به خاطر می آورد: هر کلمه ای که گفته، هر پلکی که بر هم زده و هر قدمی که برداشته، گویا اکنون آن را انجام داده است.»

اعمال خیر و شر

دوم: آیاتی است که دلالت دارد آنچه را انسان به عنوان "خیر" و کار نیک پیش می فرستد یا به عنوان "شر" و عمل قبیح انجام می دهد همه را خواهد دید. طبعا عامل نیز از عمل خود جدا نیست. اگر کردار انسان از نوع خیر باشد نزد خدا جای می گیرد و اگر از جنس شرور باشد به قهر الهی گرفتار می آید:
1ـ «و أقیموا الصلوة و اتوا الزکوة و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عندالله إن الله بما تعملون بصیر؛ نماز را برپا دارید و زکات بدهید و بدانید که آنچه برای خود پیش می فرستید در نزد خدا خواهید یافت. همانا خداوند به آنچه می کنید آگاه است.» (بقره/ 110)
2 ـ «و اخرون یقاتلون فی سبیل الله فاقرءوا ما تیسر منه و أقیموا الصلوة و اتوا الزکوة و أقرضوا الله قرضا حسنا و ما تقدموا لأنفسکم من خیر تجدوه عندالله هو خیرا و أعظم أجرا و استغفروا الله إن الله غفور رحیم؛ برخی در راه خدا به جنگ و جهاد همت گمارده اند. پس در هر حال آنچه میسر شود قرآن بخوانید و نماز برپا دارید و زکات بپردازید و قرض حسن و نیکو به خدا دهید و هر عمل نیک که برای آخرت خود پیش فرستید پاداش آن را نزد خدا می یابید. بدانید که پاداش و ثواب آخرت بسی بهتر و بزرگتر است و دایم از خدا آمرزش بخواهید که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.» (مزمل/ 20) امیر مؤمنان (ع) پس از سفارش اکید درباره ی استغفار برای فراوانی رزق، فرموده است: «و قدموا ما استطعتم من عمل الخیر تجدوه غدا؛ هر چه می توانید کردار نیک پیش فرستید که فردای قیامت آن را خواهید یافت.»
3ـ «یوم ینظر المرء ما قدمت یداه ویقول الکافر یالیتنی کنت ترابا؛ روزی که هر کس هر کردار نیک و بدی کرده همه را در پیش روی خود حاضر ببیند و کافر در آن روز آرزو می کند ای کاش خاک بودم.» (نبأ/ 40)

آشکاری رموز اعمال در قیامت

سوم: آیاتی است که دلالت دارد همه کردار و حتی پنهانی های اسرار و رموز انسان در قیامت آشکار می شود، مانند:
1ـ «و إن تبدوا ما فی أنفسکم أو تخفوه یحاسبکم به الله؛ هر آنچه از خیر و شر در دل داشته باشید، پنهان کنید یا آشکار همه را خداوند در محاسبه ی شما می آورد.» (بقره/ 284) حتی حب و بغض های پنهانی نیز آشکار می شود. امام صادق (ع) می فرماید: «حقیق علی الله أن لایدخل الجنة من کان فى قلبه مثقال حبة من خردل من حبهما.»
2ـ «یوم هم بارزون لایخفی علی الله منهم شیء؛ آن روز که آنان ظاهر گردند، چیزی از آن ها بر خدا پوشیده نمی ماند.» (مؤمن/ 16) روزی که همه انسان ها با همه وجود و زوایا آشکار خواهند شد و هیچ ذره از ذرات وجودشان و هیچ سری از اسرارشان پنهان نخواهد ماند و حق تعالی به همگی آگاه است. آیه ی مزبور از قبیل آیات زیر است: «إن تبدوا شیئا أو تخفوه فإن الله کان بکل شیء علیما؛ اگر چیزی را آشکار یا پنهان کنید خدا بر آن [و بر همه چیز] کاملا آگاه است.» (احزاب/ 54) «قل إن تخفوا ما فی صدورکم أو تبدوه یعلمه الله؛ بگو اگر آنچه در سینه های شماست نهان دارید یا آشکارش کنید، خدا آن را می داند.» (آل عمران/ 29) زیرا علم حق تعالی محیط بر همه اشیاست و خداوند از رگ گردن انسان به او نزدیک تر بلکه از خود انسان به انسان نزدیک تر و گاهی میان انسان و اندیشه و عقایدش حایل می شود «أن الله یحول بین المرء و قلبه؛ که خدا میان آدمی و دلش حایل می شود و چیزی از محضر او پنهان نیست.» (انفال/ 24)

پاداش اعمال

چهارم: آیاتی است که دلالت دارد انسان در برابر کردار خویش به پاداش کامل خواهد رسید و آنچه کسب کرده به او کاملا باز پرداخت خواهد شد؛ مانند:
1ـ «ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون؛ سپس به هر كسى (پاداش‏) آنچه به دست آورده‏، تمام داده شود؛ و آنان مورد ستم قرار نمى ‏گيرند.» (بقره/ 281 و آل عمران/ 161) به طور کلی هر کس هر عمل نیک یا بد در دنیا به جا آورد در قیامت به طور کامل به جزای آن خواهد رسید.
2ـ «و وفیت کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون؛ در روز قیامت به هر کس هر چه اندوخته کاملا ادا می شود و بر کسی ستم نمی شود.» (آل عمران/ 25)
3ـ «و وفیت کل نفس ما عملت و هو أعلم بما یفعلون؛ هر کسی به پاداش کامل کردارش برسد و خدا از هر کس به افعال نیک یا بد آگاه تر است.» (زمر/ 70)
4ـ «و إنما توفون أجورکم یوم القیمة فمن زحزح عن النار و أدخل الجنة فقد فاز؛ قطعا در روز قیامت شما کاملا به مزد اعمال خود خواهید رسید. پس هر کس خود را از آتش جهنم دور داشت و به بهشت ابدی درآمد به پیروزی دست یافته است.» (آل عمران/ 185)
در حدیثی از پیامبر (ص) به نقل از خدای سبحان آمده است: «فبعزتى حلفت و بجلالى أقسمت أنه لایتولی علیا عبد من عبادى إلا زحزحته عن النار و أدخلته الجنة و لا یبغضه عبد من عبادى و یعدل عن ولایته إلا أبغضتـه و أدخلتـه النار و بئس المصیـر؛ به عزت و جلال خود سوگند یاد می کنم که هیچ بنده ای از بندگانم علی (ع) را دوست ندارد جز آن که او را از آتش بر کنار و به بهشت می رسانم و هیچ کس او را دشمن ندارد و از ولایتش روی نمی گرداند، جز آن که او را دشمن داشته و در آتش جهنم وارد خواهم کرد و آتش بد جایگاهی است.»
آیاتی است که دلالت دارد اعمال انسان آزموده می شود؛ چنان که محصول کشاورزی به وسیله چشیدن آزمون می شود تا کال یا رسیده بودن آن مشخص و همچنین مزه ی آن معلوم شود. عمل انسان نیز در قیامت به آزمایش گذاشته می شود و انسان آن را می چشد تا بفهمد شیرین است یا تلخ. چه بسا کرداری که در دنیا شیرین جلوه کرده و در قیامت تلخ می نماید یا برعکس؛ زیرا "حفت الجنة بالمکاره و حفت النار بالشهوات". از این رو قرآن می فرماید: «هنالک تبلوا کل نفس ما أسلفت و ردوا إلی الله مولیهم الحق؛ در آن روز هر کرداری را که انسان قبلا در دنیا انجام داده بود به بوته آزمایش می گذارد و همه به سوی مولای حقیقی خود باز گردانده می شوند.» (یونس/ 30)