الصمدیه

از آثار گرانبهای یکی از چهره های برجسته و نوابغ جهان اسلام و از فضلا و دانشمندان قرن یازدهم هجری عالم ربانی بهاء الدین عاملی است که به زبان عربی تألیف یافته است. نخستین گام ورود به معارف شکوهمند اسلامی، آشنایی کامل به زبان قرآن است. این آشنایی برای طالبان آن، با فراگیری دو علم صرف و نحو آغاز می شود. یکی از مهم ترین و دقیق ترین آثار شیخ بهایی در نحو، «الفوائد الصمدیه» معروف به صمدیه است که مرحوم شیخ به برادر کوچکش، عبدالصمد دیکته کرده و سپس در اختیار اهل فضل قرار داده است و جزو کتب درسی در مرحله متوسط علم نحو در حوزه های علمیه است. شیخ بهایی با نگارش کتاب صمدیه، نزدیک به پنج قرن است نام خود را در قالب اصلی ترین کتاب های دینی، در راستای آشنایی با علوم اسلامی، یعنی جامع المقدمات حفظ کرده است. این در حالی است که تاریخ او را به عنوان عالمی نحوی نمی شناسد و به اثر او، تنها به دید بررسی آثار بزرگان علم نحو می نگرد.
این اثر با حجم بسیار کم، حاوی یک دوره کامل نحو است که در کمال ایجاز و اختصار و در کمال فصاحت و بلاغت می باشد و به یقین می توان گفت که در عبارات آن اعجازی به کار رفته است و به گفته خودش در آن در و گوهرهای گرانبهایی به کار رفته که جز اهل فن و ادب کسی به حقیقت آنها پی نخواهد برد.
شروحی بر این کتاب نوشته شده است از جمله:
* شرح سید علی خان بن احمد مدنی به نام «الحدائق الندیه فی شرح فوائد الصمدیه (شیخ بهائی)»
* «الدره الثمینه فی شرح الصمدیه» نوشته محمدجواد ذهنی تهرانی،
* «القواعد العربیه فی شرح الفوائد الصمدیه» نوشته علی حسینی،
* «شرح الصمدیه» نوشته صادق مهدی حسینی و
* «شرح نموداری صمدیه» مرتضی نظری.

معرفی اجمالی نویسنده:
محمدبن عزالدین شیخ حسین جبعی عاملی حارثی همدانی، فقیه، محدث، مفسر ریاضی، حکیم، ادیب، شاعر به زبان فارسی و عربی و جامع علوم عقلیه و نقلیه و در مجموع از دانشمندان بزرگ ایرانی شیعه، که در سال 953 هجری قمری در «بعلبک» جبل عامل، به دنیا آمد. در همان کودکی همراه پدرش به ایران آمد و نزد او عربی، تفسیر و حدیث را یاد گرفت و سپس نزد علمای دیگر در قزوین و دیگر شهرهای ایران، تحصیلاتش را ادامه داد. بعد از طی تمامی مراحل علمی و رسیدن به کمالات، به دستور شاه عباس ریاست علمی مذهبی اصفهان به او واگذار و پس از فوت پدرش "شیخ علی منشار"، لقب "شیخ الاسلامی" از طرف شاه عباس صفوی به او تفویض شد. سال 984 هـ ق، همراه پدرش به حج رفت و در سال 1008 هـ ق، همراه شاه عباس کبیر پیاده به مشهد مقدس سفر کرد. وی سفرهای دیگری به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر و عراق نمود. در هر شهری مورد احترام فوق العاده بود و ملاقات هایی با بعضی از اهل کمال و علما و فضلا داشت و گاهی نیز مباحثات علمی و مذهبی با پیشوایان مذاهب دیگر داشت و بالاخره به ایران برگشت و در اصفهان در گذشت. از اساتید او می توان ملاعبدالله یزدی، صاحب حاشیه تهذیب المنطق را نام برد و از شاگردان او، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصدرا شیرازی و مجلسی اول و ملامحمد صالح مازندرانی می باشند. آثار و تألیفات بسیاری داشته و کشکول شیخ بهائی و طومار شیخ بهائی از جمله آنهاست. وفات او، در شوال 1032 هـ ق و مزارش در شهر مقدس مشهد می باشد.

ساختاربندی کتاب:
مطالب این کتاب در چهار بخش کلی اسماء، افعال، مباحث جمله و مفردات تقسیم بندی می شود که از جمله مطالب آنها:
تعریف کلمه و کلام
تعریف فعل و مختصات آن
تعریف حرف و مختصات آن
تقسیمات اسم...
اسماء
معرب و مبنی
مرفوعات
مونث آوردن فعل
اقسام خبر
نواسخ مبتدا و خبر
موارد حذف فعل در مفعول مطلق
مجرورات
بازگشت ضمیر
اسمائی که مانند فعل عمل می کنند...
در افعال
نواصب
جوازم
عمل نکردن افعال قلوب
باب تنازع عاملین...
مباحث جمله و توابع آن
جملاتی که محل اعراب دارند
جملاتی که محل اعراب ندارند
جمله خبریه
جمله حالیه
جمله مفعول بها
جمله مضاف الیه
جمله جواب شرط
جمله تابع از مفرد...
مفردات
همزه
ان
ام
بل
حتی
قد
قط...