ایمان رسول الله قبل از بعثت

«و کذلک أوحینا إلیک روحا من أمرنا ما کنت تدری ما الکتاب و لا الإیمان و لکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا و إنک لتهدی إلى صراط مستقیم؛ و همین گونه ما روحى از امر خود را [به صورت قرآن] به تو وحى کردیم، [وگرنه] تو نمى دانستى کتاب چیست و ایمان کدام است؟ ولى ما آن را نورى ساختیم که هر یک از بندگان خود را که بخواهیم به وسیله آن هدایت مى کنیم، و بى تردید تو [مردم را] به راه راست هدایت مى کنى.» (شوری/ 50)
این لطف خدا بود که شامل حال تو شد، و این وحى آسمانى بر تو نازل گشت و ایمان به تمام محتواى آن پیدا کردى. اراده خداوند بر این تعلق گرفته بود که علاوه بر هدایت تو به این کتاب بزرگ آسمانى و تعلیمات آن، بندگان دیگرش را در پرتو این نور آسمانى هدایت کند، و شرق و غرب جهان بلکه تمام قرون و اعصار را تا پایان زیر پوشش آن قرار دهد.
آیه ی شریفه در مقام بیان این معنا است که آنچه رسول خدا (ص) دارد، و مردم را هم به سویش مى خواند، همه از ناحیه خداى سبحان است، نه از ناحیه خودش، و آنچه خدا به وى موهبت فرموده به وسیله وحى بعد از نبوت بوده. بنابراین مراد از این که مى فرماید: "تو خودت درایت و فهم حقایق کتاب را نداشتى" این است که معارف جزئى عقاید و شرایع عملیش را که در کتاب آمده خودت قبلا نمى دانستى. و درست هم هست، براى اینکه خداى تعالى بعد از نبوت و وحى علم به این جزئیات را به او داد. و مراد از اینکه فرمود: "و تو نمى دانستى ایمان چیست" این است که تو واجد ایمان و التزام تفصیلى به یک یک معارف حقه و اعمال صالح نبودى. و اگر بپرسى چرا ایمان را به اعمال صالح تفسیر کردى؟ مى گوییم در قرآن کریم این استعمال آمده، و فرموده: «و ما کان الله لیضیع إیمانکم؛ خدا چنان نبوده که عمل شما را ضایع کند.» (بقره/ 143)
پس معناى آیه چنین مى شود: تو قبل از وحى روح، علمى به کتاب و معارف و شرایعى که در آن است نداشتى، و متصف به این ایمان که بعد از وحى دارا شدى نبودى، و ایمان و التزام به یک یک عقاید و اعمال دینى نداشتى. و بنابراین آیه مورد بحث منافات ندارد با اینکه آن جناب قبل از بعثت هم ایمان به خدا داشته باشد و اعمالش همه صالح باشد، چون آنچه در این آیه نفى شده علم به تفاصیل و جزئیات معارفى است که در کتاب آمده، و نیز التزام اعتقادى و عملى به آن معارف، معلوم است که نفى علم و التزام تفصیلى ملازم با نفى التزام اجمالى به ایمان به خدا و خضوع در برابر حق نیست.
با این بیان، استدلالى که بعضى به این آیه کرده اند که "رسول خدا (ص) قبل از بعثت ایمان نداشته" رد مى شود. و نیز دیگر محلى براى آن حرفى که از بعضى نقل شده که "رسول خدا (ص) قبل از بعثت هم تمامى کمالات علمى و عملى بعد از بعثت را داشته" باقى نمى ماند، چون با ظاهر آیه که مى فرماید: "تو قبلا نمى دانستى کتاب و ایمان چیست" منافات دارد. و جاى هیچ شکى نیست که حال رسول خدا (ص) قبل از بعثت با حال آن جناب در بعد از بعثت فرق داشته، آیه شریفه هم به همین فرق داشتن اشاره نموده، مى فرماید: آنچه بعد از نبوت دارا شد خداى تعالى از طریق وحى به او داد، و خودش در آن دخالتى نداشته.
زندگى شخص پیامبر (ص) قبل از دوران نبوت که در کتب تاریخ آمده است نیز گواه زنده این معنى است، و از آن روشنتر سخنى است که از امیر مؤمنان على (ع) در نهج البلاغه آمده: «و لقد قرن الله به (ص) من لدن ان کان فطیما اعظم ملک من ملائکته، یسلک به طریق المکارم، و محاسن اخلاق العالم، لیله و نهاره؛ از همان زمان که رسول خدا از شیر باز گرفته شد خداوند بزرگترین فرشته از فرشتگانش را با او قرین ساخت، تا شب و روز وى را به راههاى مکارم، و طرق اخلاق نیک سوق دهد.»