اولین دوره امامت شیعه

این دوره، از رحلت پیامبر اکرم می آغازد و با شهادت امام علی بن ابیطالب (ع) به پایان می رسد.

تاریخ اجمالی
پیامبر اکرم، در 28 ماه صفر سال 11 هجری از جهان رفت. و از این تاریخ علی بن ابیطالب (طبق تکلیف شرعی) مسئول اصلی اسلام و مسلمین گشت. باید با پدید آمدن جریان سقیفه و خلافت خلفای سه گانه، امام برای مدتی دراز، از برقرار ساختن حکومت دینی و نشر تعالیم اسلامی، و تحکیم موضع قرآن، و بسط هویت امت و تصرف در امور مسلمانان، بر کنار ماند.
ابوبکر بن ابی قحافه، در 28 ماه صفر سال 11 هجری به خلافت نشست و در ماه جمادی الثانی سال 13 درگذشت. مدت خلافت 2 سال و 4 ماه و چند روز کم بود.
عمربن خطاب، پس از فوت خلیفه اول، به خلافت نشست، و در ماه ذیحجه سال 23 هجری درگذشت. مدت خلافت 10 سال و 4 ماه و چند روز بود.
عثمان بن عفان، پس از خلیفه دوم خلیفه شد، و در اواخر سال 35 هجری درگذشت. مدت خلافت 12 سال اندکی کم بود.
بدین گونه، امام علی بن ابیطالب نزدیک 25 سال از عمرخویش را (پس از پیامبر اکرم) در دوره خلافتهای یاد شده سپری کرد. آنگاه خود به اصرار و اجماع مردم خلیفه شد و مدت 4 سال و 9 ماه و چند روز خلافت کرد، تا اینکه د رسپیده دم 19 رمضان سال 40 هجری ضربت خورد و در شب 21 همین ماه درگذشت.
پس با این ملاحظه، دوره امامت علی (ع) به دو بخش تقسیم می شود: 25 سال در دوره حکومت خلفا، و 5 سال دوره حکومت خویش.

بخش اول (خانه نشینی و اشراف)
امام علی (ع) بیش از هر چیز نقش یک ناظر مراقب را داشت. و همین که حضور او در میان امت حس می شد، جلوی بسیاری از تحریفهای بنیادی را می گرفت. برخی از پاکترین صحابه پیامبر که اکنون از دوستان نزدیک و پیروان امام بودند، او را در نگهبانی اصل و اصول اسلام یاری می کردند، و مسائل را به اطلاع او می رسانیدند. هرجا حکمی تحریف می شد، هرجا حدی نا به جا تعیین می گشت، هرجا قضاوتی ناحق می کردند، هرجا تعلیمی نادرست می دادند، علی (ع) به این همه رسیدگی می کرد. در کار فتوحات اسلامی نظارت داشت. به علمای ادیان که برای سؤال از وصی پیامبر به مدینه سرازیر می شدند تنها او بود که پاسخ می داد و.... و چنانکه خود می فرمود دراین دوره تا هنگامی حاضر بود دست از درگیری جدی بردارد که امور مسلمانان به گونه ای سالم فیصله یابد. در کتاب تلخیص الشافی آمده است چون در زمان عثمان، این خلیفه در مورد ولید بن عقبه که مرتکب شرب خمر شده بود، حاضر نشد حد شرعی را جاری سازد، علی (ع) مرتکب خلاف را حد زد و فرمود: «لا یضیع لله حد و انا حاضر؛ تا من باشم هیچ حدی از حدود خدایی ضایع نخواهد شد.»

بخش دوم (ادامه حاکمیت پیامبر، درگیریها، تولد «نهج البلاغه»)
امام خود را رأس جامعه اسلامی قرار داشت. درگیریهای انسانی او در این دوره، درامور کلی و جزئی مشهور است و بخشهای عمده ای از آن، در سخنان وی، از جمله: در «نهج البلاغه» منعکس. نهج البلاغه که باید، دست کم، در حوزه های علمی دینی، کتابی درسی باشد. و اکنون نمی دانم که آیه مطالعه درستی نیز از این کتاب به عمل می آید یا خیر، تا چه رسد به تدریس و شناخت آن.
پس در مجموع زندگانی 30 ساله امام و علی بن ابیطالب، پس از پیامبر اکرم، یک لحظه، تن زدنی، صرف نظر کردنی و «به من چه» گفتنی پیدا نمی شود. همه اش تجربه است و درگیری، مراقب است و اشراف، تعلیم است و نشر فرهنگ قرآن، و حفظ موضع است و آگاهی از مسائل و مشکلات جامعه و حل آن مسائل و آن مشکلات.