سخنان امام علی علیه السلام درباره امور کاتبان و صنعتگران و بازرگانان

بخشی از نامه امیرالمؤمنین به مالک درباره کاتبان، بازرگانان و صنعتگران است که هر کدام از مردم یک جامعه را تشکیل می دهند، در باب امور آنان امام علی چنین فرموده اند: «سپس، در حال کاتبانت نظر کن و این شرایط را درباره کاتبان منظور بدار:
1-بهترین آنان را به امور خود انتخاب کن.
2- رسیدگی و حفظ آن قسمت از مراسلاتت را که چاره جوئی ها و امور محرمانه خود را در آنها ثبت می کنی به کسی اختصاص بده که جامع ترین همه آنان به اخلاق فاضله بوده.
3- و از کسانی باشد که از حیثیت و کرامتی که از تصدی مقام کاتب بدون نصیب او می گردد مست و فاسد نشود، که در نتیجه با مخالفت با تو در حضور مردم، به مقام جرئت به تو برآید.
4- از وارد کرن و ارائه نامه های کارگزارانت بر تو، و از صادر کردن پاسخ های صحیح از طرف تو در آنچه برای تو می گیرد و از طرف تو عطا می نماید، غفلت نورزد.
5- و از عهدنامه ای که برای تو می بندد و تنظیم می کند ناتوان نباشد، و از منحل کردن تعهدی که از جانب تو منعقد ساخته است عاجز نماند.
6- به مقدار ارزش نفس خود جاهل نباشد زیرا کسی که به ارزش خویشتن نادان باشد به دیگران نادانتر خواهد بود.
7- سپس انتخاب کاتبان (و به طور عام همه کارگزاران) با استناد به هوش و فراست و شناخت و رگ خواب تو و خوش گمانی تو درباره آنان نباشد زیرا مردان کارآزموده اجتماعی و سیاسی با حالات تصنعی می توانند خود را بر فراست زمامداران عرضه کنند، و خوش خدمتی خود رابه رخ آنان بکشند، در صورتی که پشت این نقاب ساختگی نه خیرخواهی و خیراندیشی دارند و نه امانت داری برای انجام وظائف خود بلکه آنان را به سوابق کارهائی که برای زمامداران شایسته پس از تو انجام داده اند آزمایش کن.
8- و پس از آزمایش، کسی را برای کار کاتبی برگزین که در میان عموم جامعه بهترین اثر را به وجود آورده و به امانت داری شناخته شده تر است. زیرا چنین انتخابی، دلیل خیرخواهی توست برای خدا و کسی که از طرف او گماشته شده ای. برای هر امری از امور خود رئیسی از آنان قراربده، که کارهای بزرگ او را مغلوب نکند و کثرت آن کارها فکر او را پراکنده نسازد. مالکا،(یقین بدان) هر عیبی که از کاتبان تو سر بزند (و خسارتی به بار بیاورد) و تو از آن غفلت بورزی، مسئول آن خواهی بود.
سپس سفارش کن درباره بازرگانان و صنعتگران به توصیه و خود نیز درباره آنان سفارش خیر کن، چه آنکه در جایگاه کارش مقیم است و چه در حال گردش برای نقل مال التجاره و محصول کار خود باشد و چه کسی باشد و که با تلاش عضلانی محصولی را به وجود می آورد. زیرا اینان هستند که عوامل به وجود آورنده، منافع و اسباب آسایش مردم جامعه اند و جلب کننده آنها از نقاط دور و پرتگاهها و در خشکی و دریا و دشت هموار و کوه (و دیگر جاهای) قلمرو زمامداری تو می باشند.
آنان برای نقل و انتقال کالاها به تلاش در جاهائی می پردازند که مردم به آنها روی نمی آورند و جرئت حرکت به سوی آنها را ندارند توصیه خیر درباره بازرگانان و صنعتگران غالبا باعث سوء استفاده آنان نمی باشد زیرا آنان مردمانی مسالمت جو بوده و هراسی از آسیب زدن آنان وجود ندارد و همچنین آنان مردمی صلحجو هستند که بیمی از غائله آنان نیست. همه امور بازرگانان و صنعتگران را خواه در جایی باشند که زیر نظر تو قرار دارند، و خواه در اطراف شهرهای تو، تحت نظر بگیر و بدان با این حال عده زیادی از آنان مبتلای تنگ نظر و لئامتی بسیار تند و احتکار منافع و زورگوئی در معاملات می باشند و این صفات پلید موجب وارد کردن ضرر بر مردم جامعه و عیب زمامداران است.
لذا، از احتکار جلوگیری کن، زیرا رسول خدا (ص) از احتکار جلوگیری فرمود و جریان معاملات باید آسان و روا و با موازین عدالت و با قیمت هائی صورت بگیرد که به طرفین معامله (فروشنده و خریدار) تعدی نباشد. پس هر کس که پس از ممنوع ساختن احتکار دست به آن آلوده کند، او را تعریز نموده و کیفری بدون اسراف بر او اجرا کن.»
این شیوه مولای آزادگان است در برخورد با هر کسی که حقی از مردم را ضایع و خدای متعال را ناراحت می کند و این امر باید سرمشق ما که پیرو اوییم باشد تا هیچ گاه راه رهایی را اشتباه نپیماییم.