نمونه طرز تفکر جامد اخباری

این که فرق بین طرز فکر جامد اخباری و فکر اجتهادی معلوم شود مطلبی را که اخیرا برخورده ام ذکر می کنم. در احادیث زیادی امر شده "تحت الحنک" همیشه در زیر گلو افتاده باشد، نه فقط در حال نماز بلکه در همه احوال. یکی از آن احادیث اینست: «الفرق بین المؤمنین و المشرکین التلحی»؛ «یعنی فرق بین مسلمان و مشرک تحت الحنک در زیر گلو انداختن است». عده ای اخباریین به این حدیث و امثال آن تمسک کرده می گویند همیشه باید تحت الحنک افتاده باشد. ولی مرحوم ملامحسن فیض با اینکه به اجتهاد خوشبین نبوده، در "وافی"، "باب الزی" و "التجمل"، اجتهادی دارد، می فرماید: "در قدیم مشرکین شعاری داشتند که تحت الحنک را به بالا می بسته اند و نام این عمل را "اقتعاط" می گذاشته اند". اگر کسی این کار را می کرد معنایش این بود که من جزء آنها هستم. این حدیث دستور مبارزه و عدم پیروی از آن شعار را می دهد. ولی امروز دیگر آن شعار از بین رفته پس موضوعی برای این حدیث باقی نیست. حالا برعکس چون همه تحت الحنک را به بالا می بندند، اگر کسی تحت الحنک را در زیر چانه چرخ بدهد حرام است، زیرا لباس شهرت می شود و لباس شهرت حرام است. در اینجا جمود اخباری گری حکم می کند که بگوئیم در متن این حدیث دستور تحت الحنک انداختن رسیده و دیگر فضولی است که ما در اطراف آن حرف بزنیم و نظر بدهیم و اجتهاد کنیم. ولی فکر اجتهادی می گوید ما دو دستور داریم: یکی دستور احتراز از اشعار مشرکین که روح مضمون این حدیث است، و یکی دستور ترک لباس شهرت. در ایامی که آن شعار در دنیا موجود بوده و مسلمانها از آن شعار احتراز می کرده اند، بر همه واجب بوده که تحت الحنک بیندازند، ولی امروز که آن موضوع از بین رفته و از شعار بودن خارج شده و در عمل هیچکس تحت الحنک نمی اندازد، اگر کسی این کار را بکند مصداق لباس شهرت است و حرام است. این یک نمونه بود که خواستم عرض کنم. امثال این زیاد است. از وحید بهبهانی نقل شده که فرمود: "یک وقت هلال ماه شوال به تواتر ثابت شد. اینقدر افرادی آمدند و گفتند ما ماه را دیدیم که برای من یقین حاصل شد. من حکم کردم که امروز عید فطر است. یکی از اخباریین به من اعتراض کرد که تو خودت ندیده ای و اشخاص مسلم العدالة هم شهادت نداده اند، چرا حکم کردی؟ گفتم متواتر است و از تواتر برای من یقین پیدا شد. گفت در کدام حدیث وارد شده که تواتر حجت است".

ایضا وحید می گوید: "جمود اخباریها به این حد است که اگر فرضا مریضی رفته باشد پیش یکی از ائمه و آن امام به او فرموده باشد آب سرد بخور". اخباریها به همه مریض های دنیا خواهند گفت هر وقت مریض شدید و هر مرضی پیدا کردید علاجش آب سرد است، فکر نمی کنند که این دستور مخصوص حال آن مریض بوده نه همه مریض ها. ایضا معروف است که بعضی اخباریها دستور می دادند که به کفن میت شهادتین بنویسند و به این صورت بنویسید اسماعیل یشهد ان لا اله الا الله یعنی اسماعیل شهادت می دهد به وحدانیت خدا حال چرا شهادت را به نام اسماعیل بنویسند، زیرا در حدیث وارد شده که حضرت صادق (ع) در کفن فرزندشان اسماعیل به این عبارت نوشته بودند. اخباریین فکر نمی کردند که در کفن اسماعیل که اینطور می نوشتند چون اسم او اسماعیل بود. حالا که مثلا حسن قلی بک مرده چرا اسم خودش را ننویسیم و اسم اسماعیل را بنویسیم؟ اخباریین می گفتند اینها دیگر اجتهاد و اعمال نظر و اتکاء به عقل است. ما اهل تعبد و تسلیم و قال الباقر (ع) و قال الصادق (ع) می باشیم، از پیش خود دخالت نمی کنیم.