علی ابن بابویه قمی

على ابن بابویه قمى، متوفى در سال 329 ه ق، مدفون در قم، پدر شیخ محمد بن على ابن بایویه، معروف به شیخ صدوق است که در نزدیکى شهررى مدفون است پسر محدث است و پدر فقیه و صاحب فتوا، معمولا این پدر و پسر، به عنوان صدوقین یاد مى شوند. ابوالحسن على بن الحسین بن موسى بن بابویه، یکى از فقهاى نامدار و یکى از اصحاب فتوى و اجتهاد، و در عصر خویش رئیس فقها و محدثین و پیشواى مردم قم بوده است. شیعیان در امور دینى به او مراجعاتى داشته اند و فتوایش نزد همگان نافذ و محترم بوده است. در بیان عظمت علمى و منزلت قدس و تقواى او، همین بس است که فقهاى ما در مواردى که حدیثى از اهل بیت عصمت و طهارت (ع) نرسیده باشد، و از او فتوایى در آن زمینه وجود داشته باشد، فتاواى او را به علت نزدیک بودن به عهد امامت و عصر معصوم (ع)، به منزله حدیث تلقى مى کردند و فتواى او را نشانى از وجود حدیث در آن زمینه قلمداد مى نمودند؛ چنانکه شهید اول در کتاب ذکرى با این تعبیر بیان فرموده اند: اصحاب ما، دستورالعمل خود را از رساله على بن بابویه مى گرفتند، هنگامى که دسترسى به نص روایت نداشتند، چون اعتماد و اطمینان کاملى به او داشتند.

گفتار ابن ندیم:
ابن ندیم، کتابشناس و مورخ معروف در فهرست خود مى نویسد: ابن بابویه، على بن موسى قمى، یکى از فقها و یکى از موثقین شیعه مى باشد. با خط پسرش ابوجعفر محمد بن على پشت کتابى خواندم که به یکى اجازه داده بود کتابهاى پدرش را روایت کند و تعداد آنها حدود 200 جلد مى باشد، ولى او تصریح نموده بود که تألیفات خودم 18 کتاب مى باشد.

تألیفات:
او تألیفات متعددى دارد یکى از آنها کتاب الشرایع مى باشد که جهت فرزند عزیزش صدوق نوشته است و از دیگر آثار او: رسالة الاخوان، قرب الاسناد، تفسیر قرآن کریم، کتاب النکاح، النوادر، کتاب التوحید، الصلوة، مناسک الحج و... مى باشد. او نخستین مؤلف کتاب فقهى عارى از ذکر سند روایت مى باشد که توانسته است کتاب فقهى را مجرد از سند روایت و مانند اثرى مخصوص به مؤلف و نشان دهنده فتوى و نظر او تألیف کند و کتابى به همین سبک به نام الشرایع که به نام الرسالة الى ابنه هم خوانده مى شود، جهت پسر خود، صدوق به یادگار گذاشت. ظاهر امر این است، این کتاب همان است که الفقه الرضوى هم خوانده مى شود، چون در آغاز آن قال على بن موسى هست، از اینرو برخى چنین پنداشته اند که مقصود از او، امام على بن موسى الرضا (ع) است.

مورد عنایت و توجه:
او مورد عنایت خاصه حضرت امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف واقع شده است و نامه اى از سوى آن بزرگوار توسط حسین بن روح نوبختى به او رسیده است که متن آن در رجال نجاشى این گونه آمده است: ابوالحسن على بن الحسین بن موسى بن بابویه قمى، شیخ بزرگ و پیشواى قمى ها در روزگار خویش، فقیه و مورد وثوق آنان، او به عراق آمد و با ابوالقاسم حسین بن روح رحمة الله ملاقات نمود و از او مسائلى را پرسید. سپس با او مکاتبه نمود و این مکاتبات توسط على بن جعفر بن اسود انجام مى پذیرفت در یکى از این مکاتبات از او مى طلبد که نامه اى را به محضر صاحب امر (عج) برساند که در آن نامه درخواست دعائى درباره فرزند صورت گرفته بود، پس در پاسخ او چنین آمد که ما از خداوند متعال درخواست نمودیم که فرزندى به تو عنایت فرماید و به زودى دو فرزند ذکور نیکوکار و خیر نصیب تو خواهد شد. پس از آن مکاتبه بود که ابوجعفر و ابوعبدالله از یک همسر ام ولدى متولد گردیدند. از ابوعبدالله حسین بن عبیدالله آمده است که مى گفت: از اباجعفر مى شنیدم که بارها مى گفت: من با دعاى صاحب امر و امام زمان (عج) به دنیا آمده ام و به این عنایت افتخار مى نمود.

وفات:
على بن بابویه در سال 329 ه ق در همان سال رحلت ثقة الاسلام محمد بن یعقوب کلینى درگذشت، و در قم، نزدیک صحن مطهر حضرت معصومه (ع) مدفون گردید و مزارش معروف، و هم اکنون مورد زیارت و عنایت مردم مى باشد. از دیگر آثار او، کتاب التفسیر، النکاح، مناسک الحج، قرب الاسناد، التسلیم، الطب، المواریث، المعراج مى باشد. این تالیفات را عباس بن عمر کلودانى رحمه الله خبر داد و افزوده است هنگامى که او در سال 328 به بغداد آمد، از او اجازه روایتى دریافت نمودم. او از سعد بن عبدالله اشعرى روایت نموده است و جعفر بن محمد قولویه، کامل الزیارات را از او روایت کرده است. نجاشى از عده اى از اصحاب خود نقل کرده است که از مجمعى از اصحاب شنیده اند که: پیش ابوالحسن على بن محمد سمرى (ره)، یکى از نواب چهارگانه امام عصر (عج) بودیم که گفت: خداوند رحمت کند على بن الحسین بن بابویه را به او گفته شده است که او زنده است، در پاسخ گفت: نه، او امروز به رحمت ایزدى پیوست. تاریخ آن را یادداشت کردند و خبر رسید که او همان روز از دنیا رفته است.