منشأ اختلاف آل علی علیه السلام و آل معاویه

عللی که از جنبه تاریخی می توان خصومت آل علی (ع) و آل معاویه را توجیه نمود زیاد است. البته علت اصلی، اختلاف طینت و سرشت آنها بود. مثل این بود که اینها دو سرشت بودند و روی همین جهت آل علی (ع) به ایمان و اخلاق و فضیلت پایبند بودند و آل معاویه به منافع و جاه و مقام و مال و ثروت. مجموع علل را می توان گفت عبارت است از: اختلاف نژادی، و خون خواهیها، و سیاست یا رقابت سیاسی، کینه شخصی، اختلاف در طرز فکر و ادراک و احساسات. البته آل علی (ع) منزه بودند از بعضی از این امور ولی در آل معاویه همه این امور تأثیر داشت به علاوه احساس حسادتی که از کرامت آل علی (ع) و شرف مردمی آنها می کردند: «ام یحسدون الناس علی ما اتیهم الله من فضله؛ بلکه (یهود) نسبت به مردم (مسلمین) حسد می ورزند به خاطر آنچه که خدا از فضلش به آنها عطا کرده است» (نساء/ 54).
عقاد می گوید: «و کان هذا التنافس بینهما (حسین علیه السلام و یزید) یرجع الی کل سبب یوجب النفرة بین رجلین من العصبیة الی التراب الموروثة، الی السیاسة، الی العاطفة الشخصیة، الی اختلاف الخلیقة و التفکیر؛ و این درگیری میان آن دو (حسین (ع) و یزید) بازگشت آن به اسبابی بود که موجب نفرت و جدایی میان این دو نفر می شد که همان تعصب و حمایت از آثار موروثه گذشتگان آنها، و تعصب در سیاست، در عواطف شخصی، در اختلاف اخلاق و تربیت و رشد و تفکر آنها بود». عنصر آل علی به حسب اصل فطرت و به حسب تربیت و حجرهائی که آنها را پرورش داده بود با عنصر اموی دو عنصر بود. امیه و هاشم از قدیم با هم بر سر زعامت اختلاف کردند و امیه شکست خورد و به شام رفت. در اسلام هم ابوسفیان که از همه قریش زیرکتر بود، تحت تأثیر عواطف کینه آمیز تا فتح مکه با پیغمبر مبارزه کرد و حال آنکه عقل او اقتضاء می کرد زودتر تسلیم شود. ابولهب هم که اینقدر مخالف پیغمبر بود، چون شوهرخواهر ابوسفیان بود. (قصه ابوسفیان و عباس و فتح مکه).
گویند روزی ابوسفیان -بعد از فتح مکه- چشمش به پیغمبر افتاد، با خود گفت: «لیت شعری بای شی ء غلبنی؛ ای کاش می دانستم که او به چه چیز بر من پیروز شد؟» رسول اکرم سخن او را شنید یا ضمیرش را خواند. آمد و دست به شانه اش زد و فرمود: «بالله غلبتک یا اباسفیان؛ به سبب خدا بر تو پیروز شدم ای ابوسفیان!».