سنین جوانی و فرصت خودسازی

به طور کلی در تعلیم و تربیت، انسان ها هر چه از نظر سنی کوچک تر و جوان تر باشند آمادگی شان برای هرگونه تربیتی بیشتر است، یعنی انسان هر چه کوچک تر است نقش پذیرتر است و هر چه که بزرگ تر می شود نقش ناپذیرتر می شود. این، هم در خوبی ها صدق می کند هم در بدی ها. همسر انسان در همان اوایل نقش پذیرتر است تا وقتی که سنش بالا برود. بچه انسان هم اینچنین است.
این است که حضرت امیر در وصیتشان به امام حسن مرتب توصیه می کنند، می فرمایند مراقب بچه ها باش: «و انما قلب الحدث کالارض الخالیه؛ دل جوان مانند زمین کشت نشده است.» (نهج البلاغه، نامه 31) آماده هر بذری است که در آنجا بکاریم. ولی اگر زمین را یک بار کشت کردند، دیگر کشت دوم کارش مشکل می شود. سعدی می گوید:
هر که در خردی اش ادب نکنند *** در بزرگی صلاح از او برخاست
چوب تر را چنان که خواهی پیچ *** نشود خشک جز به آتش راست
چوب وقتی که تر است هر طور که آن را بپیچی بعد که خشک شد به همان شکل در می آید، ولی وقتی که خشک است نمی توان آن را به شکل دلخواه در آورد.