حشر و شهادت جمادات در آیات قرآنی

از جمله آیاتی که دلالت‌ بر حشر و معاد غیر ذویالارواح‌ از جمادات‌ غیر صاحب‌ شعور دارد، این‌ آیه است: «و من أضل ممن‌ یدعوا من‌ دون الله من‌ لا یستجیب له و إلی یوم القیامة و هم عن‌ دعآئهم غافلون* و إذا حشر الناس کانوا لهم أعدآء و کانوا بعبادتهم کافرین؛ و کدام‌ فردی گمراه تر است‌ از کسی که از غیر خدا کسی را می خواند که تا روز قیامت‌ هم‌ نمی تواند پاسخ‌ او را بدهد و دعوت‌ او را اجابت‌ کند، و آن‌ خوانده شدگان‌ از خواندن‌ اینان‌ غفلت‌ دارند؛ و چون‌ مردم‌ محشور گردند آنها دشمنانشان‌ خواهند بود و به عبادت‌ و پرستش‌ ایشان‌ کافر می باشند.» (احقاف/ 5- 6)
چون‌ ضمیر کانوا در هر دو جا (کانوا لهم و کانوا بعبادتهم‌) راجع‌ به معبودات‌ جمادی و نباتی غیر از بشر و فرشتگان‌ است‌، و در این‌ آیه منصوص‌ است‌ که این‌ معبودها در روز قیامت‌ محشور می گردند و به عبادت‌ عابدین آنها کفر می ورزند؛ و علت‌ اینکه ما در اینجا من‌ لا یستجیب له را از غیر ذوی العقول‌ گرفتیم‌ و ضمیر کانوا را به آن‌ رجوع‌ دادیم‌، آن است‌ که در سوره فاطر می فرماید:
«ذالکم الله ربکم له الملک و الذین تدعون من‌ دونه ما یملکون من‌ قطمیر* إن‌ تدعوهم لا یسمعوا دعآکم و لو سمعوا ما استجابوا لکم و یوم القیامة یکفرون بشرککم و لا ینبـئک مثل خبیر؛ این است‌ خداوند، ای مردم‌! پروردگار شماست‌! پادشاهی و حکمرانی اختصاص‌ به او دارد. و آن‌ کسانی که شما از غیر خدا آنها را می خوانید، به قدر یک‌ قطمیر (پوست‌ نازکی که بین‌ پوست‌ خرما و هسته آن‌ است‌) اختیار و ملکیتی ندارند؛ اگر شما آنها را بخوانید، صدای شما را نمی شنوند! و اگر بشنوند، اجابت‌ نمی کنند! و در روز قیامت‌ به این‌ شرکی که آورده اید و آنها را در کار خدا دخالت‌ داده اید کفر می ورزند! و ای پیامبر! هیچ‌ کس‌ همچون‌ خداوند دانا و خبیر، تو را از حقائق‌ آگاه نکرد!» (فاطر/ 13- 14)
در این‌ آیات‌ به قرینة‌ «إن‌ تدعوهم لا یسمعوا دعاءکم، و به قرینة‌ و لو سمعوا ما استجابوا لکم» می فهمیم‌ که مراد از شرکائی که مشرکین‌ در اینجا شریک‌ قرار داده اند همین‌ بت ها و اصنام جامد و فاقد شعور هستند؛ پس‌ آنها در روز قیامت‌ محشور می شوند و به شرک‌ مشرکین‌ کفر می ورزند و آن‌ را انکار می کنند. و کفر آنان‌ در روز قیامت‌ و اعراض‌ آنها از مشرکین‌ که عبادت‌ کنندگان‌ آنها هستند، به این‌ است‌ که می گویند: بار پروردگارا! ما از اعمال‌ آنها و کردار آنها تبری و بیزاری جسته ایم‌! و به سوی تو توجه کرده و التجاء نموده ایم‌! اصولا آنها ما را عبادت‌ نکردند، و با وجود حقانیت‌ و اصالت‌ تو پرستشی نسبت‌ به ما سزاوار نیست‌ و متحقق‌ نخواهد شد.
«تبرأنا إلیک ما کانوا إیانا یعبدون؛ به سوى تو بيزارى مى‏ جوييم ما را نمى ‏پرستيدند بلكه پندار خود را دنبال مى ‏كردند.» (قصص/ 63)
و چون‌ مراد از آیه قبل‌ که می فرماید: «من‌ لا یستجیب له و إلی یوم القیامة» (احقاف/ 5) در این‌ آیه به مصادیق‌ «إن‌ تدعوهم لا یسمعوا دعآءکم و لو سمعوا ما استجابوا لکم» تفسیر و بیان‌ شده است‌، فلهذا مراد از من‌ لا یستجیب نیز همین‌ اصنام‌ جامد و بت‌های فاقد ادراک‌ و شعورند که به نص همین‌ آیه در روز قیامت‌ محشور می شوند، و دشمنان عبادت‌ کنندگان‌ خود و مشرکان‌ به خدا خواهند بود؛ «کانوا لهم أعدآء و کانوا بعبادتهم کافرین»
از جمله آیات‌ داله بر بعثت‌ جمادات‌ این‌ آیه است: «و الذین یدعون من‌ دون الله لا یخلقون شیـا و هم یخلقون* أموات غیر أحیآء و ما یشعرون أیان یبعثون؛ و آن‌ کسانی را که غیر از خدا مردم‌ به عنوان‌ عبادت‌ می خوانند، آنان‌ چیزی را نیافریده اند، و خودشان‌ آفریده شده اند. مردگانی هستند غیر زندگان؛ و اصلا نمی فهمند و شعور ندارند که چه موقع‌ برای قیامت‌ برانگیخته می شوند.» (نحل/ 20- 21)
کلمة‌ أموات غیر أحیآء، گر چه به حسب‌ معنای دقی عقلی، شامل‌ افراد ذی روح‌ چون‌ فراعنه زمان‌ که مردم‌ را به پرستش‌ خود می خوانند نیز می شود؛ لیکن‌ به حسب‌ ظاهر همان‌ اصنام‌ و بت هائی است‌ که مشرکین‌ جاهلیت‌ آنها را معبود خود قرار میداده اند.
و این‌ آیه با صراحت‌ می گوید آن‌ اصنام‌ و بت ها موقع معاد و حشر خود را نمی دانند.
و از جمله آیاتی که دلالت‌ بر حشر جمادات‌ می کند، این‌ آیه است: «و لا یحسبن الذین یبخلون بمآ ءاتباهم الله من فضله هو خیرا لهم بل هو شر لهم سیطوقون ما بخلوا به یوم القیامة و لله میراث السماوات و الارض و الله بما تعملون خبیر؛ و گمان‌ نبرند کسانی که از انفاق‌ آنچه را که خداوند از فضل‌ خود به آنها داده است‌ بخل‌ می ورزند که آن‌ بخل‌ برای آنها خوبی و خیر است؛ بلکه برای آنها بدی و شر است‌ و به زودی همان‌ اموال‌ مورد بخل‌ را خداوند به صورت‌ طوق‌ و گردن‌ بندی در روز قیامت‌ در می آورد و به گردنشان‌ می آویزد. و برای خداست‌ میراث‌ آسمانها و زمین‌، و خداوند به آنچه می کنید داناست‌.» (آل عمران/ 180)
در این‌ آیه شریفه چون‌ می فرماید: نفس‌ اموالی که از انفاق‌ آن‌ بخل‌ می ورزند به صورت‌ طوق‌ بر گردن‌ بخیلان‌ آویزان‌ می شود، پس‌ معاد اموال‌ مورد بخل‌ در جهنم‌ همان‌ طوق‌ بر گردن‌ بخیلان‌ است‌.