معنا و مفهوم فتنه از نظر قرآن

خداوند در آیه 28 سوره انفال میفرماید: «واعلموا انما اموالکم و اولادکم فتنه و ان الله عنده اجر عظیم؛ بدانید که اموال و فرزندانتان (مایه) آزمایش است و خداوند است که پاداش بزرگ نزد اوست». در این آیه قرآن کریم می گوید: ثروت و فرزندان برای شما فتنه یعنی مایه آزمایش هستند. کلمه فتنه‏ همان مفهوم امتحان و آزمایش را دارد. البته فتنه از این جهت فتنه گفته می‏شود که چیزی است که انسان را به خود مشغول می‏کند و امتحان بودنش به همین است. بنابراین فتنه در قرآن یعنی آزمایش. بدانید همین مال و ثروت وسیله آزمایش هستند. یعنی هم تمام زندگی شما زن و بچه نباشد. اینجاست که مسأله آخرت پیش می آید. شما نباید به اینها به عنوان ایده آل نگاه کنید بلکه اینها وسیله هستند.
در قرآن می‏خوانیم: «و نبلوکم بالشر و الخیر فتنه و الینا ترجعون؛ و ما شما را با خیر و شر می آزماییم و شما به سوی ما باز می گردید» (انبیاء/ 35). آیا این چیزهایی که موجب آزمایش بشر است خیرند یا شر؟ ممکن است‏ چیزی به ظاهر خیر باشد یعنی نعمت باشد و ممکن است چیزی شر باشد یعنی بلا باشد ولی عمده این است که انسان در مقابل آن چیزی که موضوع امتحان اوست‏ چه عکس ‏العملی نشان می‏دهد. ممکن است عکس ‏العمل انسان درباره نعمت و بلا به‏ گونه ‏ای باشد که هر دو برای او نعمت بشود و ممکن است عکس ‏العمل‏ او در برابر نعمت و بلا به گونه ‏ای باشد که هر دو برای او نقمت شود. این است که نباید هر چیزی را که مایه امتحان انسان است بد دانست‏ بلکه باید آن را خوب دانست.
قرآن از انسان یک موجود از همه چیز گذشته جز خدا می‏خواهد، این است‏ که می‏فرماید: مال شما فتنه است، اولاد شما فتنه است، یعنی بازدارنده‏ هستند. قرآن نمی‏گوید شما فرزند نداشته باشید یا فرزندانتان را دوست‏ نداشته باشید، احساس مسئولیت نداشته باشید و یا مال نداشته باشید و اصلا مال خودتان را رها کنید، چنین چیزی نیست. ولی هیچ‏یک از اینها نباید در حدی باشد که وقتی پای حق و پای خدا و پای تکلیف بزرگتری در میان‏ می‏ آید بتواند پای‏بند انسان باشد: «قل ان کان اباوکم و ابناوکم و اخوانکم و ازواجکم و عشیرتکم و اموال اقترفتموها و تجاره تخشون کسادها و مساکن ترضونها احب الیکم من الله و رسوله و جهاد فی سبیله فتربصوا حتی‏ یاتی الله بامره والله لا یهدی القوم الفاسقین؛ اگر پدران، فرزندان، برادران، همسران، عشیره، مال و ثروت، شغل و مسکن در نزد شما از خدا عزیزتر هستند، صبر کنید و سر جایتان باشید تا به شما خبر بدهیم» (توبه/ 24). امتحانهای الهی برای این جهت است که انسان در خلال آن گرفتاریها کمال یابد. گرفتاری در نعمت یک جور گرفتاری است و گرفتاری در نقمت‏ جور دیگر است. همه چیز برای این است که انسان گرفتار آن شود و خود را از آن آزاد کند.
انسان در دنیا نیامده که از کنار نعمتها و از کنار بلاها و گرفتاریها بگذرد، بلکه آمده است در دریای نعمتها و در دریای‏ گرفتاریها خودش را بیندازد و سالم بیرون بیاید. اگر کسی در عمرش اساسا خودش را در بلایا و مصائب و سختیها قرار ندهد و همیشه از آن کنار بگذرد، هرگز چیزی نمی‏شود. اگر کسی هم اساسا دستش به نعمت نرسد کمالی که در این دنیا باید پیدا کند، پیدا نمی‏کند. کمال انسان به این است که در دنیا، هم با نعمتها و هم با شدتها هرچه بیشتر درگیر شود و از این درگیری‏ آزاد بیرون بیاید. خداوند متعال در آنجا که فرمود: «ان من ازواجکم و اولادکم عدوا لکم؛ در حقیقت برخی از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمایند» (تغابن/ 14)، آن جنبه دشمنی و خطر برخی از همسران و فرزندان را یادآوری کرد و در آیه بعد که فرمود: «انما اموالکم و اولادکم فتنه والله عنده اجر عظیم؛ اموال شما و فرزندانتان صرفا (وسيله) آزمايشى (براى شما)يند و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است» (تغابن/ 15)، جنبه امتحان‏ بودن و لابد منه بودن آنها را بیان کرد. اینها مایه‏ های امتحان شما هستند، مایه امتحان‏ بودن مستحق ملامت نیست، به شما بستگی دارد که از این امتحان چگونه بیرون بیایید و آن که در نزد او اجر بزرگ است الله‏ است.