ضرورت تکامل در شرایع آسمانی از نظر قرآن

پیغمبران و دین آسمانى
آنچه پیغمبران خدا از راه وحى به دست آورده و به عنوان پیغام و سفارش خدائى به مردم رسانیدند دین است، یعنى روش زندگى و وظائف انسانى که سعادت واقعى انسان را تأمین می کند. دین آسمانى به طور کلى از دو بخش اعتقادى و عملى مرکب می باشد بخش اعتقادى یک رشته اعتقادات اساسى و واقع بینی ها است که باید انسان پایه زندگى خود را به روى آنها گذارد و آنها سه اصل کلى توحید و نبوت و معاد است که با اختلال یکى از آنها پیروى دین صورت نبندد.
بخش عملى یک رشته وظائف اخلاقى و عملى است که مشتمل است بر وظائفى که انسان نسبت به پیشگاه خداى جهان و وظائفى که انسان در برابر جامعه بشرى دارد. و از اینجاست که وظائف فرعى که در شرایع آسمانى براى انسان تنظیم شده بر دو گونه است اخلاق و اعمال و هر یک از آنها نیز بر دو قسم است:
الف- قسمتى اخلاق و اعمالى است که به پیشگاه خداوندى ارتباط دارد مانند خلق و صفت ایمان و اخلاص و تسلیم و رضا و خشوع و مانند عمل نماز و روزه و قربانى و این دسته به ویژه عبادات نامیده می شود و خضوع و بندگى انسان را نسبت به پیشگاه خدائى مسجل می سازد.
ب- و قسمتى اخلاق و اعمال شایسته اى است که به جامعه ارتباط دارد مانند اخلاق و صفات بشر دوستى و خیرخواهى و عدالت و سخاوت و مانند وظائف معاشرت و داد و ستد و غیر آنها و این قسم به ویژه معاملات نامیده می شود.
از طرف دیگر نوع انسانى تدریجا متوجه کمال است و جامعه بشرى به مرور زمان کاملتر می شود ظهور این تکامل در شرایع آسمانى نیز ضرورى است و قرآن کریم نیز همین تکامل تدریجى را (چنانکه از راه عقل به دست می آید) تأیید می کند و چنانکه از آیاتش استفاده می شود هر شریعت لاحق از شریعت سابق کاملتر است می فرماید: «و انزلنا الیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه من الکتاب و مهیمنا علیه؛ و فرستادیم کتاب (قرآن) را به سوی تو به حق در حالی که کتابی (مانند تورات و انجیل) را که در برابر خود دارد تصدیق می کند و تسلط و برتری دارد نسبت به آن.» (مائده/ 48)
البته چنانکه نظریات علمى نشان می دهد و قرآن کریم نیز تصریح می کند زندگى جامعه انسانى در این جهان ابدى نیست و طبعا تکامل نوع وى نامتناهى نخواهد بود و از این روى کلیات وظائف انسانى از جهات اعتقاد و عمل ناگزیر درمرحله اى واقف خواهد شد بالتبع نبوت و شریعت نیز روزى که از جهت کمال اعتقاد و توسعه مقررات عملى به آخر مرحله رسید، ختم خواهد گردید.
از اینجاست قرآن کریم براى روشن ساختن اینکه اسلام  دین محمد (ص) آخرین و کاملترین ادیان آسمانى است خود را کتاب آسمانى غیر قابل نسخ و پیغمبر اکرم را خاتم الانبیاء و دین اسلام را مشتمل به همه وظائف معرفى می کند چنانکه می فرماید: «و انه لکتاب عزیز لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه؛ و تحقیقا قرآن کتابی است گرامی و از حریم خود منع کننده که هیچ باطلی را از پس و پیش نمی پذیرید.» (سجده/ 41- 42)
می فرماید «و ما کان محمد ابا احد من رجالکم و لکن رسول الله و خاتم النبیین؛ محمد پدر کسی از شماها نیست بلکه پیغمبر خدا و ختم کننده پیغمبران می باشد.» (احزاب/ 40) و می فرماید «و انزلنا الیک الکتاب تبیانا لکل شىء؛ و نازل کردیم به سوی تو کتاب را در حالی که روشن کننده هر چیز است.» (نحل/ 89)