وظایف مسلمین در برابر قرآن

خداوند می فرماید: «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته ولیتذکر اولوالا لباب»؛ «این کتابى است پر برکت که بر تو نازل کرده ایم تا در آیات آن تدبر کنند و خردمندان متذکر شوند!» (ص/ 29) قرآن، آخرین پیام خداوند و معجزه ی جاویدان خاتم پیامبران، چراغ روشنایی بخش تاریکی ها، محور اتحاد مسلمانان، منبع و منشأ علوم و فرهنگ اسلا می است. کتابی است که در کرانه آن تمدن شکوهمند اسلا می زاده شد و بالید. کتابی مبارک که آیه آیه اش برای خردمندان درس آموز است؛ تدبر در آن راه گشای پیشرفت و کمال و عمل به آموزه های آن، نسخه ی شفابخش دردهای فردی و اجتماعی.
برترین شاگرد این کتاب، امام علی (ع)، درباره اش چنین گفته است: «بدانید که این قرآن پند دهنده ای است که آدمی را نمی فریبد؛ هدایت گری است که انسان را گمراه نمی کند و گوینده ای است که دروغ نمی گوید. هرگز کسی با آن هم نشینی نکرد، جز این که با زیادتی یا نقصانی از کنار آن برخاست؛ زیادتی در هدایت یا نقصانی در گمراهی.» (نهج البلا غه، خطبه 176)
مسلمانان در همه ی دوران ها به آموختن آموزه های این کتاب نیازمندند و بسی بیش از آن، به عمل بدان ها محتاج. افسوس که وضعیت اسف انگیز مسلمانان، که اینک در بسیاری از عرصه های زندگی مقهور رقیبان شده اند، نشان از دوری این امت از عمل به قرآن است. شاید از این رو است که در روز بازپسین، رسول خدا (ص) از امت خویش به بارگاه حضرت حق شکوه می کند که اینان قرآن را مهجور نهادند. «یا رب، ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجورا»؛ «و پیامبر گوید: ای خدا قوم من این قرآن را رها کردند.» (فرقان/ 30) یاد کرد قرآن از راسخان در علم که عالمان به تأویل و باطن قرآن اند که «و ما یعلم تأویله الا الله والراسخون فی العلم»؛ «در حالى که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمى دانند.» (آل عمران/ 7)
پیامبر (ص) اقتران قرآن را با اهل بیت (ع) مؤکد می کند و این که وصول بر بلندای معارف این کتاب بی مانند، از راهی جز مکتب این برگزیدگان الهی میسور نیست. حوزه های علوم دینی و دین پژوهان امروز، چونان گذشته و بیش از آن، نیازمند توجه به قرآن و پژوهش در این وادی نورانی اند. در کنار عرضه ی معارف مورد نیاز آدمی در همه ی عصرها، چنان که وی مبدأ معاد انسان و جهان را بشناسد و اخلا ق پسندیده را، که از هدف های برانگیختن پیامبران است، بیاموزد، بردن پرسش های بشر امروز و جامعه ی نوین به آستان قرآن و پاسخ یابی از آن، از وظایف عالمان فرزانه در عصر جدید است، چرا که قرآن برای هر نسلی و عصری، تازه است.
امام صادق (ع) فرمود: «ان الله تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غض؛ خداوند متعال قرآن را برای زمان و مردم خاصی قرار نداده است، قرآن در هر زمان نو و برای هر ملتی با طراوت است.» (بحارالا نوار، ج 92، ص 15) قرآن مجید سند اساسى اسلام و معجزه جاوید نبى اکرم اسلام است. کتابى که «لا یاتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه »؛ «که هیچ گونه باطلى، نه از پیش رو و نه از پشت سر، به سراغ آن نمى آید چرا که از سوى خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است!» (فصلت/ 42) و کتابى که مصون از هر گونه تحریف است. «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون »؛ «ما قرآن را نازل کردیم و ما به طور قطع نگهدار آنیم!» (حجر/ 9) قرآن کتاب نور، عبرت، بینه، تذکر، بیان، رشد، برهان، ذکر، فرقان و مبارک است. با کمال تأسف بسیارى از مردم نمى توانند قرآن را بخوانند، یا آن که غلط مى خوانند. آنان که مى خوانند نیز بسیارى معناى آن را نمى دانند و آنان که مى دانند در آن تدبر نمى کنند و آنان که تدبر مى کنند کمتر عبرت مى گیرند و بالاخره برخوردها در حد تشریفات، سوگند، مهریه، تجوید، ترتیل، حفظ و مسابقه بوده است و هدف اصلى همه این برنامه ها که تدبر در قرآن است رونق لازم را نیافته است. خداوند از ما چه مى خواهد و چه وظیفه اى در برابر قرآن داریم؟ ما باید کتاب آسمانى را محور عقیده، فکر، تصمیم و عمل خود قرار دهیم و در غیر این صورت قرآن ما را پوک و پوچ مى داند: «یا اهل الکتاب لستم على شى ء حتى تقیموا التوراة و الانجیل و ما انزل الیکم »؛ «اى اهل کتاب! شما هیچ آیین صحیحى ندارید، مگر اینکه تورات و انجیل و آنچه را از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، برپا دارید.» (مائده/ 68) ما باید قرآن را جدى بگیریم «یا یحیی خذ الکتاب بقوة و آتیناه الحکم صبیا »؛ «اى یحیى! کتاب (خدا) را با قوت بگیر! و ما فرمان نبوت (و عقل کافى) در کودکى به او دادیم!» (مریم/ 12) و ناله اى و تقاضایى بدانیم که هر کس در آن تدبر نکند مورد تندترین انتقادات الهى است «افلا یتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها»؛ «آیا آنها در قرآن تدبر نمى ک نند، یا بر دل هایشان قفل نهاده شده است؟» (محمد/ 24) از سوى دیگر ما در برابر قرآن مسئول و مدیون هستیم «ولکن کونوا ربانیین بما کنتم تعلمون الکتاب و بما کنتم تدرسون »؛ «بلکه (سزاوار مقام او، این است که بگوید:) مردمى الهى باشید، آن گونه که کتاب خدا را مى آموختید و درس مى خواندید! (و غیر از خدا را پرستش نکنید!)» (آل عمران/ 79)
انس با قرآن مسیر فکرها، اخلاق ها، استدلال ها، تصمیم ها، برخوردها را عوض و ایام فراغت ما را پر مى کند. راستى که قرآن نور است و جامعه را از ظلمات به نور خود جذب مى نماید. قرآن ذکر است «نحن نزلنا الذکر» (حجر/ 9) و گروهى که به قرآن بى اعتنایى کنند گرفتار زندگى تلخ خواهند شد «و من اعرض عن ذکرى فان له معیشة ضنکا»؛ «و هر که از یاد من روی بگرداند بی تردید زندگی سختی خواهد داشت.» (طه/ 124)
از آیات قرآن استفاده می شود که قرآن خودش حقیقتی است در یک مقام عالی: «انه لقرآن کریم* فی کتاب مکنون* لایمسه الا المطهرون* تنزیل من رب العالمین»؛ «قطعا این کتابی ارجمند است که در کتابی مستور جای دارد. که جز پاکان بر آن دست نیازند. نازل شده ای که از جانب پروردگار جهانیان است.» (واقعه/ 77-80)
سپس، از مقام عالی خودش نزول پیدا کرد به قلب مبارک رسول اکرم و بعد به صورت لفظ نازل شد. برای چه؟ برای اینکه مردم متذکر بشوند. «فانما یسرناه بلسانک لعلهم یتذکرون»؛ «پس جز این نیست که این (قرآن) را به زبان تو آسان ساختیم، باشد که پند گیرند.» (دخان/ 58) این را ما تسهیل و آسان کردیم، یعنی سهل المنال کردیم، در دسترس قرار دادیم. در یک آیه دیگر می فرماید: «و لقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر»؛ «و همانا قرآن را برای پند آموزی آسان کردیم، پس آیا پندگیرنده ای هست؟» (قمر/ 17)