صحیفه سجادیه

کتاب صحیفه سجادیه، مجموعه ای از دعاها و مناجات امام چهارم شیعیان، زین العابدین علی بن الحسین حضرت سجاد (ع) است. مجموعه این ادعیه در دو صحیفه موجود است. یکی صحیفه صغیر که نزد فرقه زیدیه معتبر است و شیعه امامیه، آن را صحیفه ناقصه می داند و دیگر، صحیفه کبیر، که با نام صحیفه کامله سجادیه می باشد. صحیفه کامله سجادیه، در بین منابع اولیه تعالیم حیات بخش اسلام، بعد از قرآن کریم و نهج البلاغه امیرالمؤمنین علی (ع)، مجموعه با عظمت و میراث گرانبهائی است. این صحیفه بطور تواتر از سه طریق شیعه امامیه، طایفه زیدیه و فرقه اسماعیلیه از امام چهارم رسیده و از آن زمان تاکنون همیشه انیس و مونس صاحبدلان و راهنمای ارباب معرفت بوده است.

ساختار و تقسیم بندی صحیفه
صحیفه کامله، شامل 54 دعا و مناجات، از علوم و معارف اسلامی است. اینها اگرچه در قالب دعاست ولی در لابلای آن، هر یک وسیله ای برای آشنایی با وظایف اهل ایمان در زندگی می باشد که به آسانی، همه را در راه تکامل و پیشرفت عقایدش، یاری می کند. صحیفه در چند بخش است:
1- در حمد و ثنای خدا و پیامبرش و صلوات بر حاملان عرش و مؤمنین و....
2- دعاهای انسان برای خود، دوستان، نزدیکان، فرزندان، والدین، همسایگان و مرزبانان....
3- دعای انسان در صبح و شب، در سختی ها، در آمرزش گناهان، در التجاء به خدا، در طلب حاجت ها.
4- دعای انسان در موقع بیماری، هنگام پیشامدهای ناگوار، در تنگی روزی، در ادای قرض، در موقع مرگ.
5- دعای انسان در نماز شب، توبه، شکرگزاری، بخشش و عفو، در طلب خیر و نیکی.
6- دعای انسان در ایام ماه مبارک رمضان، روز جمعه، عید فطر، روز عرفه، عید قربان و و موقع هلال ماه.
7- و در نهایت مناجاتی دیگر در هر مشکل و مهم و مسائل مختلف.

و به نوعی دیگر می توان دعاهای صحیفه را به سه بخش تقسیم کرد:
الف: نیایش های عبادی و عرفانی
ب: دعاهای تظلم و تقاضا
ج: نیایش های تعلیم و تعهد

ویژگی ممتاز صحیفه
این کتاب به انجیل اهل بیت و زبور آل محمد معروف است. بعضی دانشمندان هم «اخت القرآن» گویند. ویژگی اش اینست که اگرچه در موضوع دعا و نیایش، مطرح شده ولی تمام مطالب آن، برمدار راز و نیاز و عرض حاجت نیست، بلکه شامل بسیاری از حقایق علوم آلی و نظری و قوانین و احکام شرعی و مسائل بسیار حساس سیاسی و اجتماعی و تربیتی و اخلاقی است که در شکل و قالب دعا، مورد توجه امام (ع) قرار گرفته است.

علت تدوین صحیفه
دوره امامت و زندگی علی بن الحسین امام چهارم (ع) که در نیمه دوم قرن اول هجری، در تاریک ترین دوران ظلم و استبداد حکومت آل ابوسفیان و اولاد مروان (بنی امیه) می گذشت، بخصوص که بعد از شهادت پدر بزرگوارش حسین بن علی (ع)، امام سجاد در شرایطی سخت و اختناق آمیز، دائما زیر نظر جاسوسان حکومت بود و هر گونه ارتباط مستقیم با دوستان و اطرافیانش از او سلب شده بود، در این موقعیت، ادعیه و مناجات آن حضرت که خود، امام معصوم و انسان کامل بود، چشمه جوشانی شد در بیان معارف دقیق و اصیل اسلام و تشیع و آثار این ادعیه، درس و تعلیم و تربیت مسلمین و شیعیان جهان گردید. از همین رو، این صحیفه نه تنها بصورت دعا، بلکه به عنوان کتابی علمی و اعتقادی و اجتماعی و تربیتی و سیاسی، و به تعبیری کتابی فلسفی و عرفانی و کلامی درباره جهانشناسی، خداشناسی و انسان شناسی در آمد و این صحیفه مبارک، پناهگاهی برای حفظ اسلام و نشر مکتب شیعه شد.

تواتر صحیفه سجادیه
صحیفه کامله سجادیه، از متواترات می باشد و هیچ شک و شبهه ای نیست که نسبت این صحیفه الهیه به حضرت امام زین العابدین، حضرت سجاد می باشد و از زمان حضرت باقر (ع) تا به حال، آن را دست به دست و زبان به زبان، روایت کرده اند. صحیفه از طریق فرقه زیدیه متواتر است و دیده شده که بعضی از بزرگان این طایفه، در حوزه مقابله صحیفه، با منتهای خضوع و تعظیم بودند. ادعیه صحیفه کامله بنابر روایت جعفربن محمد حسنی که در خود صحیفه ذکر شده است، 75 دعا بوده که راوی آن، متوکل بن هارون از اصحاب امام جعفر صادق (ع) است و می گوید: از من 11 دعا ساقط شده و من 64 دعا را روایت می کنم، ولی امروزه می بینیم که تعداد ادعیه در صحیفه 54 دعاست. بنابراین از اصل صحیفه 21 دعا افتاده است. خوشبختانه بزرگان علم و حدیث، کوشش کردند تا آن ادعیه را پیدا کنند و به صحیفه ملحق نمایند و همین کار نیز شد و البته به عنوان ملحقات، نه به عنوان ادخال در میان خود ادعیه، تا در عین دعاهای آن دخل و تصرفی نشده باشد. اولین ملحقاتی که برای صحیفه گردآوری شد، اضافاتی بود که شیخ محمدتقی بن صوفی مظفر زیابادی قزوینی شاگرد شیخ بهائی انجام داد و بعد این جمع آوری و ملحقات، به عنوان صحیفه ثانویه سجادیه (تدوین شیخ حر عاملی صاحب وسائل الشیعه) صحیفه ثالثه سجادیه (تدوین میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلماء، صحیفه رابعه سجادیه (تدوین میرزا حسین نوری صاحب مستدرک الوسائل) صحیفه خامسه سجادیه (تدوین سید محسن امین عاملی صاحب اعیان الشیعه) و صحیفه سادسه سجادیه (تدوین شیخ محمد صالح مازندرانی) انجام شده است.

نشر و شروح صحیفه
حواشی و شروح زیادی بر این کتاب نوشته شده که از آن جمله:
1- شرح محقق ثانی (به عربی است)
2- شرح کفعمی
3- شرح شیخ بهائی (بنام حدائق الصالحین)
4- شرح فارسی ملا محمد هادی مترجم مازندرانی
5- شرح میرداماد (بنام الفوائد)
6- شرح محمدباقر مجلسی
7- شرح سید علی خان (بنام ریاض السالکین) که از همه معروف تر است و شروح دیگری نیز نوشته شده است که بعضی از آنها به فارسی است از آن جمله:
1- شرح مولی ابوالحسن زواری (صاحب روضة الانوار)
2- شرح آقا حسین خوانساری (متوفی 1099 ق)
3- ترجمه و شرح فیض الاسلام
4- شرح میرزا محمدعلی مدرسی چهاردهی و غیر از اینها.