نشانه های شروع قیامت در آیات قرآن

در آغاز رستاخیز حوادث عظیمی رخ میدهد، و هماهنگونه که پایان دنیا همراه با حوادث عظیم  است، آغاز رستاخیز نیز با حوادث عظیم توأم می باشد. این معنی در آیات مختلفی از قرآن مجید به چشم می خورد.

1- در یکجا می فرماید: «یوم تبدل الارض غیر الارض و السماوات و برزوا الله الواحد القهار» «وعده الهی در آن روز تحقق می یابد که این زمین به زمین دیگر و آسمانها به آسمانهای دیگر مبدل می شود، و انسانها در پیشگاه خداوند واحد قهار ظاهر می گردند» (ابراهیم/48) زیرا در پایان آیه می گوید: «در آن روز هرکس هرچه دارد در برابر خداوند واحد قهار ظاهر می گردد».

این نکته قابل توجه است که منظور از تبدیل زمین دیگر در اینجا عوض شدن ذات آن نیست آن گونه که شاید بعضی تصور کرده اند، بلکه منظور تبدیل صفات آن است، مانند از میان رفتن کوهها و صاف و مسطح شدن و توسعه فراوان یافتن، بی آنکه اصل ذات عوض شود. دلیل این سخن، آیات متعددی است که می گوید در قیامت انسانها از قبرهایشان برمی خیرند، مخصوصا آیه 55 طه که می گوید: «ما شما را از این زمین آفریدیم و به آن باز می گردانیم و بار دیگر ازآن خارج می سازیم» «منها خلقناکم و فیها نعیدکم و منها نخرجکم تاره آخری».

به هرحال مفسران برای این آیه تفسیرهای متعددی ذکر کرده اند که غالبا دلیلی جز بعضی  از روایات مرسل، یا اقوال بعضی از مفسران پیشین ندارد. گاه گفته اند زمین مبدل  به نقره، و آسمان مبدل به طلا می شود! و گاه گفته اند زمین مبدل به آتش، و آسمانها مبدل به باغهای بهشت می گردد، و یا هر قطعه زمینی به تناسب مومنان و کفاری که بر آن هستند مبدل به نقره یا آتش  می شود. ولی آنچه از این اجمالا استفاده می شود یک دگرگونی عظیم است هر چند جزئیات آن بر ما روشن نیست.

2- در جای دیگر می فرماید: «اذا زلزلت الارض زلزلها و  اخرجت الارض اثقالها» «هنگامی که زمین شدیدا به لرزه درآید و بارهای سنگین خود را خارج سازد» (زلزال /1 و 2). در اینکه منظور از این زلزله، زلزله ای است که سرتاسر سطح زمین را به هنگام پایان جهان فرا می گیرد و سبب ویرانی عالم می گردد، یا زلزله ای است که به هنگام رستاخیز روی می دهد در میان مفسران گفتگو است. (فخررازی در تفسیرش هر دو قول را نقل کرده است) ولی با توجه به آیه دوم این سوره که می گوید زمین اثقال درونش را  بیرون می ریزد معنی دوم مناسبتر است، زیرا «اثقال» جمع «ثقل» به معنی دفینه ها، و به احتمال قوی در اینجا به معنی انسانها است که در آن هنگام از قبرها بیرون می ریزند، همانگونه که در آیه 4 سوره انشقاق نیز می فرماید: «و القت ما فیها و تخلت» «زمین آنچه را در درون دارد بیرون می افکند و خالی می شود».

به این ترتیب زلزله دوم زلزله ای است که قبل از احیاء مردگان و شروع قیامت صورت می گیرد، زلزله ای است فراگیر برخلاف سایر زلزله ها که همیشه منطقه کوچکی از زمین را شامل می شود. تعبیر به «اذا زلزلت الارض» به طور مطلق، و همچنین تعبیر «زلزالها» نیز موید همین معنی است. شبیه این تعبیر به صورت روشنتر در آیه 44 سوره ق آمده است، آنجا که می فرماید: «یوم تشفق الارض عنهم سراعا ذلک حشر علینا یسیر» «روزی که زمین از روی آنها شکافته می شود و به سرعت (ازقبرها) خارج می شوند، این جمع کردن برای ما آسان است». روشن است شکافته شدن سرتاسر زمین و خارج شدن سریع انسانها از قبرها حتما آمیخته با زلزله های  فراگیر می باشد که سراسر جهان را دربرمی گیرد. به هرحال این زلزله در آستانه احیای مردگان است نه درپایان جهان، به خصوص اینکه در پایان آیه بجای احیای مردگان عنوان «حشر» (جمع کردن افراد انسانها پس از زنده شدن، یا جمع کردن اجزای بدنها، و یا جمع کردن ارواح و جسدها) ذکر شده است.

این زلزله ها برخلاف سایر زلزله ها، زلزله ای است سازنده نه ویرانگر و میرانده، زلزله ای است که به انسانها اجازه می دهد به سرعت از قبرها خارج گردند و حیات نوین از سر گیرند. نظزهمین معنی در سوره نازعات نیز آمده است، می فرماید: «یوم ترجف الرجفه – تتبعها الرادفه» «روزی که زلزله ها همه چیز را به لرزه در می آورد، و به دنبال یک زلزله، زلزله دیگری رخ می دهد» (نازعات 6 و 7)، و بسیاری از مفسران آیه اول را اشاره به نفخه اول صور (صیحه عظیمی که جهان با آن پایان می گیرد) و آیه دوم را اشاره به نفخه دوم (صیحه دیگری که رستاخیز با آن شروع می شود) دانسته اند، درحالی که این معنی برخلاف ظاهر آیه است زیرا «راجفه» از ماده «رجف» به گفته مقائیس اللغه در اصل به معنی اضطراب یا به گفته راغب به معنی اضطراب شدید است و لذا به دریای  مواج «بحر رجاف» می گویند، و «اراجیف» اخباری است که افکار عمومی جامعه را متزلزل و مضطرب می سازد. درست است که صیحه های عظیم معمولا توأم با لرزه ها است ولی در اینجا نیازی نیست که ما معنی حقیقی را که همان زلزله نخستین و زلزله دوم باشد رها کرده، به سراغ معنی مجازی یا لازم معنی برویم.

3- دگرگونی سطح زمین یکی دیگر از نشانه های شروع رستاخیز است به گونه ای که زمین به صورت کاملا مسطح در می آید، و انسانها همگی به طور آشکار بر صفحه آن ظاهر می شوند چنانکه قرآن می گوید: «یوم نسیر الجبال و تری الارض بارزه و حشرناهم فلم نغادر منهم احدا» «به خاطر بیاور روزی را که کوهها را به حرکت در می آوریم، و زمین را آشکار و مسطح می بینی، و همه انسانها را  محشور می کنیم، و احدی را فرو گذار نخواهیم کرد» (کهف/ 47).

حرکت کوهها مقدمه ای است برای ویران شدن آنها، و به دنبال این ویرانی همان گونه که از آیه فوق و بعضی دیگر آیات قرآن استفاده می شود، زمین کاملا مسطح و هموار میگردد به طوری که همه اسانها بر صفحه آن ظاهر و آشکارند. به این نیز توجه  کنید: «و یسئونک عن الجبال فقل ینسفها ربی  نسفا – فیذرها قاعا صفصفا- لاتری فیها عوجا و لا امتا- یومئذ یتبعون الداعی لاعوج له» «و از تو درباره کوهها سوال می کنند، بگو پروردگارم آنها را (متلاشی می کند و) برباد می دهد- سپس زمین را صاف و هموار و مسطح و بی آب و گیاه رها می سازد- به گونه ای که در آن هیچ پستی و بلندی نمی بینی – درآن روز  همگی از دعوت کننده الهی که هیچ انحرافی در آن نیست پیروی می کنند..(طه 105 تا 108). به نظر میرسد که در این آیات قسمتی از حوادث پایان جهان و سپس بخشی از حوادث آغاز قیامت بیان شده است.

این بود خلاصه بحثهای مربوط به اشراط الساعه و نشانه های قیامت که در سه بخش با استفاده از آیات قرآن مجید مطرح گردید، و گوشه ای از دگرگونیهای عظیم پایان جهان و آغاز قیامت را روشن ساخت.