نگاهی به فلسفه نامه اعمال

بدون شک بیان گسترده و شرح نامه اعمال در آیات قرآنی و روایات مخصوصا با توجه به اینکه تمام جزئیات اعمال و سخنان و نیات در آن ثبت می شود در درجه اول به منظور آثار تربیتی آن است و قرآن شرح تمام معارف واقعی را وسیله ای برای تهذیب نفوس و تکامل ارواح و تقویت مبانی اخلاق و تقوی قرار داده، و به انسانها هشدار می دهد که مراقب گفتار و رفتار خویش باشند که همه چیز ثبت می شود و یکجا در قیامت بی کم و کاست ارائه داده خواهد شد.

درست است که احاطه علمی پروردگار ما فوق همه اینها است و کسی که ایمان کامل به احاطه علمی خداوند و حضور وجودی او در همه جا و هر زمان دارد، نیازی به نامه اعمال ندارد، ولی در غالب مردم، توجه به این حقیقت می تواند منشأ آثار فراوانی باشد. کسی که می داند دائما نوار ضبط صوتی همراه او است و یک دستگاه  کاملا مجهز فیلمبرداری در خلوت و اجتماع از باطن و ظاهر، و درون و بیرون او، فیلمبرداری می کند و سرانجام تمام این فیلمها و آن نوارها، به صورت پرونده زنده و گویا و غیر قابل انکاری در یک دادگاه  عدل بزرگ مطرح می شود، به طور یقین چنین انسانی کاملا مراقب اعمال و رفتار و گفتار خویش خواهد بود، و تقوای نیرومندی بر درون و برون وجود او حاکم می شود.

ایمان به مسأله نامه عمل که هر صغیر و کبیری در آن مستطر است و فرشتگانی که شب و روز با انسانند و مأمور ثبت و ضبط این اعمالند، و ایمان به این حقیقت که در صحنه محشر نامه اعمال دربرابر دیده همگان گشوده می شود و تمام گناهان مستور درآن نمایان می گردد و مایه رسوائی در میان دوست و دشمن است عامل بازدارنده عجیبی از گناهان است. به عکس نامه نیکوکاران سبب آبرو و اعتبار و افتخار آنها می گردد، حتی از آنچه در مثال نوار و فیلم گفته شد برتر و بالاتر و موثرتر است و این انگیزه مهمی بر اعمال نیک خواهد بود، منتها گاه ایمانها ضعیف است و گاه حجاب غفلت مایه دوری انسان از این حقایق مهم می گردد، و گر نه ایمان به این اصل قرآنی برای تربیت هرانسانی کافی است. و لذا درضمن بعضی از دعاها ( که مسلما همه آنها نیز درسهائی برای تربیت انسانها هستند) روی این معنی تکیه شده است، چنانکه در دعای معروف کمیل می خوانیم: و کل سیئه امرت باثباتها الکرام الکاتبین، الذین  و کلتهم بحفظ ما یکون منی، و جعلتهم شهودا علی مع جوارحی، و کنت انت الرقیب علی من ورائهم، والشاهد لما خفی عنهم: «خداوندا! تمام گناهانی را که به نویسندگان بزرگوار (از فرشتگان) دستور داده ای آنها را ثبت کنند بر من ببخش، همان فرشتگان که مأمورشان ساخته ای آنچه از من سر می زند ضبط کنند، و آنها را علاوه بر اعضای تنم شهود برمن قرار دادی، و در ماورای آنها خودت مراقب من بوده ای، و گواه منی بر آنچه از آنها پنهان مانده است».

این بحث را با حدیث پر معنائی از امام صادق(ع) پایان می دهیم: در احتجاج طبرسی آمده است «مردی از امام صادق (ع) پرسید علت وجود ملائکه مأمور ثبت اعمال نیک و بد چیست؟ با اینکه می دانیم خداوند «عالم السر و الخفیات و ما هو اخفی» است و هر چیزی را که مخفی تر از آن وجود ندارد می داند؟! امام (ع) در پاسخ فرمود: استعبدهم بذلک و جعلهم شهودا علی خلقه لیکون العباد بملازمتهم ایاهم اشد علی طاعه الله مواظبه، و عن معصیته اشد انقباضا، و کم من عبدیهم بمعصیه فذکر مکانهما فارعوی و کف، فیقول ربی یرانی، و حفظتی علی بذلک تشهدا «خداوند این فرشتگان را مأمور خود ساخته و آنها را شهود بر بندگانش قرار داده تا بندگان به خاطر ملازمت آنان بیشتر مواظب اطاعت الهی  باشند و از معصیت او بیشتر اجتناب کنند، و چه بسیار بندگانی که تصمیم برگناه می گیرند سپس به یاد این دو فرشته می افتند و خودداری می کنند و می گویند: پروردگار ما، ما را می بیند و فرشتگان حافظ اعمال نیز گواهی می دهند».