سختی و آسانی حسابرسی در قیامت با توجه به روایات

از مجموع روایات و حتی از اشاراتی که در بعضی از آیات قرآن آمده، به خوبی استفاده می شود که حساب روز قیامت فوق العاده دقیق  است. در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم که به مردی فرمود: «چرا با برادر مسلمانت این چنین رفتار می کنی»؟ عرض کرد: «فدایت شوم، حقی بر او داشتم و تا آخر از او گرفتم»! امام فرمود: بگو ببینم اینکه خدا می فرماید: گروهی از بدی حساب می ترسند «و یخافون سوء الحساب» آیا فکر می کنی از ظلم  و ستم خداوند بیمناکند؟ نه والله! از این می ترسند که در حساب آنها دقت شود و تا آخرین مرحله حساب از آنها بگیرند (پس سوء  الحساب چیزی جز این نیست).

در حدیث دیگری از امام باقر(ع) می خوانیم که فرمود: "انما یداق الله العباد فی الحساب یوم القیامه  علی قدر ما آتاهم من العقول فی الدنیا": «خداوند در قیامت، نسبت به حساب هر کسی به مقدار عقلی که در دنیا به او داده دقت و سختگیری می کند»، و از این تعبیر به خوبی استفاده می شود که رابطه نزدیکی در میان «میزان فهم و شعور» و «مسئولیتها» است چرا که حساب الهی به نسبت مسئولیتها صورت می گیرد! ولی در مقابل این گروه که در حسابشان سختگیری و مناقشه می شود، گروهی هستند که حساب برای آنها بسیار آسان است، همانها که قرآن درباره آنان می گوید: "فاما من اوتی کتابه بیمینه فسوف یحاسب حسابا یسیرا" «اما کسی که نامه اعمالش به دست راستش داده شده به زودی حساب آسانی برای او می شود» (انشقاق/ آیه 7 و 8 )؛ و در حدیثی از رسول خدا (ص) می خوانیم: "ثلاث من کن فیه حاسبه الله حسابا یسیرا و ادخله الجنه برحمته": «سه چیز است در هر کس باشد خداوند حساب او را آسان می کند و او را به رحمتش در بهشت وارد می سازد» عرض کردند: ای رسول خدا! آنها چه چیز است؟ فرمود: "تعطی من حرمک، و تصل من قطعک، و تعفو عمن ظلمک": «عطا  کنی به کسی که تو را محروم کرده، و پیوند برقرار کنی با کسی که از تو بریده، و عفو کنی کسی را که به تو ستم کرده است»، و نیز از روایات استفاده می شود که «حسن خلق» باعث آسانی حساب در قیامت است.

در حدیثی از رسول خدا(ص) می خوانیم: "حسن خلقک  یخفف الله حسابک": «اخلاق خود را نیکو کن تا خداوند حسابت را آسان کند». به هرحال از مجموع این مدارک اسلامی استفاده می شود که مردم در مورد حساب الهی کاملا با هم متفاوتند. گروهی نسبت به حسابشان بسیار سختگیری می شود، آنها کسانی هستند که در دنیا در حساب بندگان خدا سخت می گرفتند، و یا کج خلق و ظالم و ستمگر بودند. گروه دیگری حسابشان بسیار آسان است، به خاطر اعمال نیک و خوشرفتاری و آسان گرفتن بر بندگان خدا، به خاطر اینکه  اصولا آلوده به مال و مقام دنیا کمتر بوده اند. اما گروه سومی هستند که بدون حساب وارد بهشت می شوند چنانکه در حدیثی از پیغمبر اکرم(ص) می خوانیم که در تقسیم گروههای مردم در قیامت فرمود: "و منهم الذین یدخلون الجنه بغیر حساب، لانهم لم یلبسوا من امرالدنیا بشی ء، و انما الحساب هناک علی من تلبس بها هیهنا": «کسانی هستند که بدون حساب داخل بهشت می شوند زیرا آلوده به چیزی از امور دنیا نبودند، حساب در آنجا مخصوص کسانی است که در اینجا آلوده به امور دنیا باشند»، و در مقابل کسانی نیز هستند که بدون حساب وارد دوزخ می شوند! چنانکه در حدیثی از پیغمبر اکرم(ص) می خوانیم: "ان الله عزوجل یحاسب کل خلق الا من اشرک  بلله عزوجل فانه لا یحاسب و یومر به الی  النار": «خدای متعال حساب همه مردم را رسیدگی می کند مگر کسی که برای خدا همتائی قرار دهد، بدون حساب به سوی آتش فرستاده می شود»! و نیز از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: "و اما الثلاثه الذین یدخلهم النار بغیر حساب فامام جاور و تاجر ککذوب و شیخ زان": «سه طایفه اند که بدون حساب وارد دوزخ می شوند، پیشوای ستمگر، تاجر دروغگو، و پیرمرد زنا کار»!

این بحث را با حدیث دیگری در همین زمینه پایان می دهیم: از رسول خدا (ص) نقل شده است که فرمود: "سته یدخلون النار بغیر حساب الامراء بالجور، والعرب بالعصبیه، و الدهاقین بالکبر، والتجاربالکذب، و العلماء بالحسد، والاغنیاء بالبخل: «شش گروهند که بدون حساب وارد دوزخ می شوند، فرمانروایان به خاطر ستم، و عرب به خاطر شدت تعصب، و کدخدایان (خوانین) به خاطر تکبر، و تجار به خاطر دورغ، و علماء به خاطر حسد و ثروتمندان به خاطر بخل»!