هجرت و جهاد، از اسباب ورود به بهشت در قرآن

درباره اوصاف بهشتیان آیات فراوانی در قرآن مجید وارد شده که در مجموع صفات و اعمالی که انسان را به بهشت می رساند و او را در آن جایگاه رفیع و والا جای می دهد، کاملا مشخص می سازد، و دیدگاه اسلام را در مسأله نجات و سعادت ابدی و تکامل بشر روشن می کند.

هجرت به معنی «دوری از کانون کفر و شرک و ظلم و گناه» در بسیاری از موارد تنها راه حل مشکلات مومنان و نیکان و پاکان است. آنها با دور شدن از چنین محیطی خود را می سازند و جمعیت خویش را آماده می کنند، و جذب نیرو می نمایند، تا برای جهاد و هجوم برسردمداران شرک و ظلم آماده تر گردند. این همان کاری بود که  مسلمانان دوبار آن را انجام دادند: «هجرت خصوصی» گروهی از مسلمین از مکه به حبشه، و هجرت عمومی مسلمانان از مکه به مدینه سرفصل جدیدی  درتاریخ اسلام شد.

بدیهی است ترک خانه و کاشانه و بستگان و دوستان، وطن مورد علاقه، کار بسیار مشکلی است، و مشکل دیگر آماده شدن برای جهاد و هجوم بر کانون کفر و فساد، و لذا قرآن مجید مهاجران را با صراحت به نعمتهای جاودان بهشتی بشارت داده است. در آیات 20 تا 22 توبه می فرماید: «آنها که ایمان آوردند و هجرت کردند، و در راه خدا با اموال و جانهایشان جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است، و آنها رستگارانند- پروردگارشان آنها را به رحمت از سوی خود و خشنودی (خویش) و باغهای بهشتی که در آن نعمتهای جاودانه است بشارت می دهد» (الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله باموالهم و انفسهم اعظم درجه عندالله و اولئک هم الفائزون- یبشرهم ربهم برحمه منه و رضوان و جنات لهم فیها نعیم مقیم). همین معنی در آیه 100 سوره توبه هم آمده است. در این آیه سخن از کسانی در میان است که دارای سه وصف «ایمان» و «هجرت» و «جهادند» (البته هر یک از این سه وصف رابطه علت و معلولی با وصف دیگر دارد، ایمان آنها سبب هجرت شد، و هجرت آنها مقدمه ای بر جهاد بود) و پاداش آنها نیز سه چیز قرار داده شده است: «رحمت الهی» و «خشنودی او» و «باغهای پرنعمت بهشت». به این ترتیب در برابر هر کار نیکی پاداشی عظیم به آنها داده می شود، ایمان سبب آمرزش گناهان می گردد و هجرت موجب جلب رضایت حق، و جهاد با اموال و انفس سبب بهره مندی از باغهای  بهشت است.

در میان مفسران معروف است که «شیبه» و «عباس» هر کدام بر دیگری تفاخر می کردند، یکی می گفت: من کلید دار خانه کعبه و آباد کننده مسجدالحرامم! و دیگری می گفت: منصب سقایه الحاج (آب رساندن به زوار خانه خدا) برعهده من است! علی(ع) فرمود: افتخار من در این است که ایمان آورده ام و هجرت و جهاد کرده ام! آیه فوق نازل شد و برتری  امام (ع) را بر همه آنها بیان کرد.

مفسران در اینجا بحثهای فراوانی دارند که چگونه قرآن مجید درجه مومنان مهاجر مجاهد را برتر از غیر مومنان شمرده است؟ درحالی که غیر مومنان اصلا درجه ای ندارند. ولی در یک پاسخ کوتاه می توان گفت: اولا در مورد صفات تفضیلی بسیار می شود گفت در طرف مقابل اصلا فضیلتی نیست، مانند "ولعبد مومن خیر من مشرک" «بنده با ایمان از بت پرست بهتر است» (بقره/ 221) و امثال این تعبیر در  قرآن و روایات و کلمات روزمره فراوان دیده می شود.. از این گذشته نفس عمل آبرسانی به حجاج و آباد کردن مسجد الحرام کار بافضیلتی است از هرکس که سربزند، منتها اگر انجام دهندگان کافر و بی ایمان باشند اعمال نیک آنها حبط و بی اثر می شود.