دورنمائی از عالم برزخ و جسم مثالی انسان

صرف نظر از گفتگوهائی که درباره جزئیات عالم برزخ در میان دانشمندان اسلام وجود دارد، در اصل چنین عالمی همگی اتفاق نظر دارند، جز اندکی که قابل ملاحظه نیستند. دلیل این اتفاق نظر وجود آیات قرآنی و روایات فراوان است، آیاتی که با صراحت درباره حالات انسان بعد از مرگ و پاداشها و کیفرها سخن می گوید و ارتباط آنها با این جهان و امثال این امور بحث می کند. بنابراین اصل وجود عالم برزخ جای بحث و گفتگو نیست، مهم آن است که بدانیم زندگی برزخی چگونه است؟

در اینجا تصویرهای مختلفی از سوی دانشمندان ارائه شده که روشنترین آنها که با احادیث اسلامی هماهنگی دارد این است: روح انسان بعد از پایان زندگی دنیا در جسم لطیفی قرار می گیرد که از بسیاری از عوارض جسم مادی برکنار است، ولی از آن نظر که شبیه این جسم مادی عنصری است به آن «بدن مثالی» یا «قالب مثالی» گویند که نه کاملا مجرد است و نه مادی محض، بلکه دارای یکنوع «تجرد برزخی» است (دقت کنید).

البته همانگونه که درک حقیقت زندگی عالم آخرت برای ما اسیران زندان عالم ماده غیر ممکن است، آگاهی از جهان برزخ به طور کامل نیز ممکن نیست، چرا که مرتبه ای از این جهان، یا به تعبیر دیگر جهانی است محیط بر این جهان نه محاط در این جهان. ولی به گفته بعضی از دانشمندان می توان آن را تشبیه به حالت خواب کرد. در خوابهای راستین، روح انسان از قالب به نقاط مختلف پرواز می کند، مناظری را می بیند، از نعمتهائی بهره می گیرد و لذت می برد، و گاه مناظر هولناکی را مشاهده می کند و سخت متألم می گردد و فریاد می کشد و از خواب بیدار می شود. آیه "الله یتوفی الا نفس حین موتها والتی لم تمت فی منامها" (آیه 42/زمر) نیز این حقیقت را تأکید می کند.

مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار تصریح می کند که تشبیه عالم برزخ به حالب خواب و رویا در بسیاری از اخبار وارد شده است. سپس می افزاید: حتی امکان دارد که نفوس قویه عالیه دارای جسدهای مثالی متعددی باشند و به این ترتیب روایاتی که می گوید به هنگام احتضار و جان دادن مردم، امامان بر بالین هر کس حاضر می شوند نیاز به توجیه و تفسیری نخواهد داشت. بعضی تصریح می کنند که قالب مثالی در باطن بدن هر انسانی وجود دارد منتها به هنگام مرگ از این بدن جدا می شود و زندگی برزخی خود را آغاز می کند. در خوابهای مغناطیسی که روح به نقاط مختلف می رود و فعالیت دارد، و بالاتر از آن، بعضی ارواح قویه در حال بیداری نیز می توانند از طریق سفرهای روحی به مناطق دور دست روند. و از اسرار آنها خبر دهند، این فعالیت نیز با قالب مثالی انجام می گیرد.

کوتاه سخن اینکه: جسم مثالی چنانکه از نامش پیداست شبیه این بدن است ولی این ماده کثیف عنصری را ندارد، جسمی است لطیف نورانی و خالی از مواد و عناصر شناخته شده این جهان مادی. در اینجا اشتباهی برای بعضی رخ داده و شاید به خاطر این اشتباه، جسم مثالی را انکار کرده اند، و آن اینکه اعتقاد به وجود چنین جسمی موجب اعتقاد به مسأله «تناسخ» خواهد شد؛ زیرا تناسخ چیزی جز این نیست که روح واحد منتقل به جسمهای متعدد گردد. ولی اگر قالب مثالی را در باطن این بدن عنصری بدانیم انتقال به بدن دیگری مطرح نخواهد بود، و جائی برای سوال تناسخ باقی نمی ماند. به علاوه به گفته «شیخ بهائی»: «تناسخ که تمام مسلمانان اتفاق بر بطلان آن دارند این است که ارواح بعد از خراب و ویرانی بدن منتقل به بدنها و اجسام دیگری در همین عالم دنیا شوند، اما اعتقاد به تعلق ارواح در عالم برزخ به اجساد مثالی تا پایان مدت برزخ، و سپس انتقال به بدنهای نخستین در قیامت هیچگونه ربطی به مسأله تناسخ ندارد».

مرحوم «کلینی» در «فروع کافی» روایاتی نقل می کند که با صراحت از جسم مثالی خبر می دهد، از جمله: در روایت معتبری از امام صادق(ع) نقل می کند که یکی از یارانش می پرسد: عده ای معتقدند که ارواح مومنین در چیننه دان پرندگان سبز رنگی در اطراف عرش قرار می گیرند!! امام فرمود: "لا، المومن اکرم علی الله من ان یجعل روحه فی حوصله طیر، ولکن فی ابدان کابانهم" «نه، چنین نیست، مومن گرامی تر است نزد خدا از اینکه روحش را در چینه دان پرنده ای قرار دهد، بلکه ارواح در بدنهای شبیه بدنهای سابق خواهند بود».

در حدیث دیگری از همان حضرت می خوانیم: "فاذا قبضه الله  عزوجل  صیر تلک الروح فی قالب کقالبه فی الدنیا" «هنگامی که خداوند قبض روح مومن می کند او را در قالبی همچون قالبش در دنیا  قرار می دهد».

در حدیث دیگری از امام صادق (ع) می خوانیم هنگامی که از ارواح مومنان از آن حضرت سوال شده شد فرمود: "فی حجرات فی الجنه یاکلون من طعامها ویشربون من شرابها، وقولون ربنا ! اقم الساعه لنا، وانجزلنا ما وعدتنا!" «آنها در حجره هائی از بهشت، از طعام  و شراب آن متنعم می شوند و می گویند: پروردگارا! قیامت را برای ما بر پا کن، و وعده هائی را که به ما داده ای وفا نما».

روشن است که منظور از بهشت در اینجا بهشت برزخی است که در مرحله ای بسیار پائین تر از بهشت قیامت قرار دارد، و لذا آنها آرزوی قیام قیامت می کنند، ضمنا از اینکه آنها در برزخ مکانی دارند معلوم می شوند که دارای قالب مثالی هستند زیرا جسم این دنیا را رها کرده اند.