علل و عوامل احساس گناه در کودکان

در مورد علل و عوامل پدید آورنده آن موارد متعددی را می توان ذکر کرد از جمله:

1- علل زیستی: برخی از دانشمندان در مورد آن ریشه زیستی قائلند. افرادی چون کارن هورنای ریشه آن را در ساختمان عصبی افراد جستجو می کنند و می گویند این احساس جزئی از ساختمان عصبیت افراد است و آن مساله ای اساسی و بنیادی است، با این تفاوت که برخی آن را بروز می دهند و برخی آن را در خود نگه می دارند. البته عواملی چون بیخوابی، کابوس ها، راه رفتن در خواب را شدیدا در این امر موثر می دانند.

2- علل  عاطفی روانی: گروهی عامل اساسی و بنیادی آن را عامل عاطفی-  روانی ذکر کرده اند، گفته اند حساسیت ها و رنج ها، توقعات افراطی ناشی از افراط در محبت، احساس تبعیض، مهرطلبی شدید، عقده ها و  نارسائی ها در این امر موثرند. اینان در خانه ای زندگی می کنند که شرایط آن برایشان وحشت آفرین است، نمی توانند در آن بگنجند و خود را در آن سرو سامان دهند. خیالات و توهمات گوناگون در آنان دامنه یافته و آنان را به اختلالات عصبی می کشاند. کمبود مهر و یا افراط در آن در مواردی به بهای رفتار نیک و بد افراد تمام می شود.

3- علل تربیتی: گاهی احساس گناه بنا به دلایل و علل تربیتی است، در این زمینه از مواردی می توان سخن گفت که برخی از آنها  بدین قرارند:

- اعمال تبعیض در محیط  خانواده، خواه تبعیض در جنس، و خواه در زمینه های دیگر، به هنگامی که شما فرزندی را بر دیگری برتری می دهید آن دیگری احساس گناه می کند.

- برچسب نامناسب زدن و کودکان را شیطان و نادرست، پوسیده و یا فاسد معرفی کردن.

- سرزنش های افراطی که زمینه را برای جریحه دار شدن عزت نفس فراهم می سازد، وجودشان را تسخیر لغزشها و انحرافات می سازد. ملامت شما باعث می شود که او خود را ملامت کند.

- شکوه های مادر از کودک که تو مرا مریض کردی، تو باعث شدی....

- شرمنده کردن کودک در اثر ارتکاب لغزشی که برای او پدید می آید، مخصوصا در حضور جمع.

- ذکر سخنانی که در صورت وقوع جریانی ناگوار کودک را به احساس شرمندگی وا می دارد. مثلا گفتن این عبارت مادر به کودک که اگر تو چنین کنی مادرت می میرد، بیمار می شود...و تصادفا چنان جریانی برای مادر پدید آید.

4- علل انضباطی: گاهی کودک مرتکب لغزشی می شود ولی با والدین سختگیر و خشنی مواجه است. برخوردشان با کودک به گونه ای است که طفل آن را عادلانه نمی داند، در دل خود گمان دارد که گناه او سنگین بوده و او را مستحق چنین وضعی کرده است.

- ممکن است پدری برای تنبیه کودک مساله ای را سخت و سنگین بگیرد، گناه را سخت و شدید جلوه دهد و با دلایلی او را مستحق عقوبت نماید. جریمه کردن ها، سخت گرفتن ها، کنترل های شدید و بیش از حد خود برانگیزاننده احساس گناه است، طفل با خود می اندیشد که حتما مرتکب لغزش و گناهی شده و کارش بدینجا کشیده شده است.

- بایدها و نبایدها غیرمنطقی و بی تناسب، انگیزه هایی برای احساس گناه هستند، انتظارات و توقعات بیحساب از کودک که او نتواند بدان جامه عمل بپوشاند در این رابطه موثر است و یا لااقل بر احساس گناه شان می افزاید.

5- علل مذهبی و اخلاقی: اعمال و رفتاری است که مذهب بر بروز آن صحنه نمی گذارد و دین آن را تایید نمی کند، طبیعی است که والدین و مربیان برخی از رفتارها را در نظرش گناه جلوه می دهند و طفل هم به مقتضای درک و طبیعت سالم خود آن را می پذیرد. حال اگر شرایطی پدید آید که کودک آن عمل را انجام دهد احساس گناه خواهد کرد. او عملی را به اسم گناه مرتکب شده و از آن ناراحت است زیرا حساب می کند بر اثر گناه، خدا از او برگشته است و در نتیجه به فلان حالت و وضع دچار شده است. او بر اثر گناه خود را سرزنش کرده و افسوس می خورد که چرا تن به چنان حال و وضعی داده است، چرا در فلان روز فلان برنامه را از خود بروز داده است. گاهی او مرتکب امری خلاف اخلاق می شود، به امری تن در می دهد که والدین آن را غیرمجاز معرفی کرده اند. در برابر آن حساسیت پیدا کرده و یقین دارد که برای آن عمل مورد عقوبت قرار خواهد گرفت و این خود سبب احساس گناه است.