اهمیت مشورت در احادیث اسلامی

در احادیث اسلامی، چه احادیثی که از شخص پیامبر(ص) نقل شده یا از پیشوایان معصوم دیگر، اهمیت فوق العاده ای برای این امر ذکر شده، تا آنجا که در حدیث نبوی معروف مشورت به عنوان یکی از اسباب حیات جامعه، و ترک مشورت یکی از اسباب مرگ جامعه معرفی شده است، می فرماید: «اذا کان امرائکم خیارکم واغنیائکم سمحائکم وامرکم شوری بینکم فظهر الارض خیرلکم من بطنها ، واذا کان امرائکم شرارکم واغنیائکم بخلائکم ولم یکم امرکم شوری بینکم فبطن الارض خیر لکم من ظهرها»، «هنگامی که زمامداران شما نیکان شما باشند، و توانگران شما سخاوتمندان، و کارهایتان به مشورت انجام گیرد، در این موقع روی زمین از زیر زمین برای شما بهتر است، (و شایسته حیات و زندگی هستند)، ولی هرگاه زمامدارانتان بدان شما، و ثروتمندانتان افراد بخیل باشند و در کارها مشورت نکنید، در این صورت زیر زمین از روی آن برای شما بهتر است»!

اهمیت مشورت تا آن پایه است که علی (ع) فرمود: «الاستشاره عین الهدایه وقد خاطر من استغنی برایه»، «مشورت عین هدایت است و کسی که تنها به فکر خود قناعت کند خویشتن را به خطر انداخته است»! در حدیث دیگری از همان حضرت (ع) می خوانیم: «لایستغتنی العاقل عن المشاوره»، «انسان عاقل خود را بی نیاز از مشورت نمی بیند»، دلیل آن هم روشن است و آن به تعبیر زبیایی که در بعضی از روایات از علی (ع) در این زمینه وارد شده چنین است: «حق علی العاقل ان یضیف الی رایه رأی العقلاء الی علمه علوم الحکماء»، «سزاوار است که عاقل رأی و فکر سایر عقلا را به رأی و فکر خود اضافه کند، و علوم دانشمندان را به علوم خود ضمیمه نماید (و از مجموع آنها برای کارهای مهم تصمیم گیری کند)»، و در حدیث دیگری از همان حضرت (ع) آمده است «من شاور ذوی العقول استضاء بانوار العقول»، «هرکس با خردمندان مشورت کند، از نور خرد آنها روشنی می گیرد». بنابراین مشورت سبب افزودن عقل و علم و تجربه دیگران بر عقل و علم و تجربه خویش است که در این صورت انسان کمتر گرفتار خطا و اشتباه می شود. احادیث در این زمینه بسیار فراوان است، و این بحث فشرده را با حدیث دیگری از پیامبراکرم (ص)، و حدیثی از علی (ع) پایان می دهیم.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: «لامظاهره اوثق من المشاوره»، «هیچ پشتیبانی و یاوری محکمتر از مشورت نیست» و علی (ع) می فرماید: «شاور ذوی العقول تامن من الزلل واندم»، «با خردمندان مشورت کن تا از لغزش و پشیمانی در امان بمانی»! این نکته نیز قابل توجه است که لزومی ندارد که مشاوران حتما بالاتر از خود انسان باشند، ای بسا افراد کوچکتری که دارای عقل و خرد خدادادی هستند که مشورت با آنها راهگشا است، چنالنکه در حدیثی از امام علی بن موسی الرضا(ع) می خوانیم که در محضر آن حضرت (ع)، سخن از پدر گرامیش به میان آمد، فرمود: عقل و خرد آن حضرت هرگز با عقل و خردهای دیگران قابل مقایسه نبود، ولی در عین حال گاه با غلامان سیاه مشورت می کرد. عرض کردند با مثل اینها مشورت می کنی؟! فرمود: «ان الله تبارک و تعالی ربما فتح علی لسانه»، «چه بسا خداوند متعال حق را بر زبان او بگشاید».

سخن را درباره اهمیت مشورت با شعر زیبایی از یکی از شعرای عرب پایان می دهیم:

اقرن برایک رای غیرک واستشر                                   فالحق لایختفی علی الاثنین

للمرء مراه تریه وجهه                                                ویری قفاه بجمع مراتین:

«نظر و فکر دیگران را با نظر و فکر خویش قرین کن و در کارها مشورت نما- زیرا حق بر دو نفر پنهان نمی گردد. چرا که یک آئینه تنها صورت انسان را به او نشان می دهد- ولی اگر دو آئینه در برابر هم قرار دهد می تواند پشت سر خویش را نیز ببیند»!!