المناظرات

المناظرات یکی دیگر از کتاب های ارزشمند فخرالدین رازی است که به زبان عربی می باشد. از آنجا که این کتاب توسط دکتر تامر گردآوری شده است ایشان اضافاتی در ابتدای کتاب آورده اند و به موازنه و مقایسه بین رازی و طوسی پرداخته اند. مدارس مختلف از جمله مدرسه سقراط، ارسطو، افلاطون و... را معرفی کرده و عقاید خاص شخصیت هایی چون ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، ابن رشد، ابن طفیل و... را آورده است. سپس به ذکر مناظرات فخرالدین رازی پرداخته است. مناظرات رازی شامل شانزده مناظره در خصوص فلسفه اسلامی و یونانی قدیم است. از مشخصه های این کتاب می توان به این موضوع اشاره کرد که رازی در ابتدای هر یک از مناظراتش نام شخص مناظره کننده را می آورد اما هیچ گونه توضیح و تفسیری راجع به معرفی آنها و جایگاه علمی آنها و مدرسه ای که به آن متعلق بودند و افکار و عقاید آنها نمی آورد و آنگونه که از سیاق مناظرات فهمیده می شود آنها یا از شاگردان فخر رازی بودند یا از کسانی که در رأی و عقیده با او مخالف بودند.

معرفی اجمالی نویسنده:
امام فخرالدین ابو عبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهر ری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فرا گرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراء النهر سفر کرد. ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراء النهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سال های پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود. امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد، ضیاءالدین، شمس الدین. امام فخر در سال های پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتاب هایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل 16 مناظره به شرح زیر است:
مناظره اول: مناظره با الرضی النیسابوری با موضوع فقه.
مناظره دوم: مناظره با النور الصابونی با موضوع جانبداری از اهل عراق و خراسان.
مناظره سوم: مناظره با النور الصابونی با موضوع کلامی در خصوص کون و تکوین.
مناظره چهارم: مناظره با قاضی غزنه با موضوع کلامی در خصوص کون و تکوین.
مناظره پنجم: مناظره با النور الصابونی با موضوع کلامی و منطقی در خصوص جوهر در زمان.
مناظره ششم: مناظره با الرکن القزوینی با موضوع نفس مصلح و مفسد.
مناظره هفتم: مناظره با اهل بخارا با موضوع قیاس.
مناظره هشتم: مناظره با شرف الدین المسعودی با موضوع قیاس در مسائل فقهی.
مناظره نهم: مناظره با الشرف المسعودی با موضوع قضایای فلکیه.
مناظره دهم: مناظره با الشرف المسعودی با موضوع نقد کتاب های «الملل و النحل» شهرستانی، «الفرق بین الفرق» بغدادی و «الوافی» جاحظ و «الوصول الرابعه» حسن صباح.
مناظره یازدهم: مناظره با اشرف المسعودی با موضوع قضایای فقهی و شرعی.
مناظره دوازدهم: مناظره با قضایای فقهی و شرعی.
مناظره سیزدهم: اصول و علم کلام.
مناظره چهاردهم: تعلیمات و آرای اشعریه و نقدی بر معتزله.
مناظره پانزدهم: مناظره با الرضی النیسابوری با موضوع علم کلام و فقه.
مناظره شانزدهم: مناظره با الفرید الغیانی که در آن از کتاب المحصل و شرح الشارات و مباحث المشرقیه سخن گفته.