کتاب الوجیزه فی علم الدرایه

یکی از آثار بسیار مشهور شیخ بهایی به زبان عربی می باشد. وجیزه شیخ بهایی از اولین آثاری است که در زمینه علم درایه نگاشته شده است به گونه ای که پس از شهید ثانی مهمترین کتابها در این موضوع متعلق به شیخ بهایی و پدر وی است. مطالب این کتاب در کمال اختصار بیان شده است و از دو جنبه درخور توجه است:
الف) به لحاظ ساختار کتاب، شیخ بهایی در این مجموعه شیوه ای ابتکاری در ارائه اقسام حدیث داشته که با شیوۀ دوگانه شهید ثانی و فاقد دسته بندی والدش متفاوت است. او اقسام را با توجه به ویژگیهای مشترک و متمایز، در اقسام متعددی تنظیم کرده.
ب) مباحث این رساله، به رغم اختصار، به دلیل صاحب نظر بودن مؤلف آن، متضمن مباحثی نو و مطالبی بدیع است که در پرداختن به این موضوع، مراجعه بدان را ضروری می سازد.
بر این کتاب شرح های متعددی نگاشته شده است که از مهمترین آنها، نهایة الدرایه از سید حسن صدر (م.1354) می باشد.

معرفی اجمالی نویسنده
محمدبن عزالدین شیخ حسین جبعی عاملی حارثی همدانی، فقیه، محدث، مفسر ریاضی، حکیم، ادیب، شاعر به زبان فارسی و عربی و جامع علوم عقلیه و نقلیه و در مجموع از دانشمندان بزرگ ایرانی شیعه، که در سال 953 هجری قمری در «بعلبک» جبل عامل، به دنیا آمد. در همان کودکی همراه پدرش به ایران آمد و نزد او عربی، تفسیر و حدیث را یاد گرفت و سپس نزد علمای دیگر در قزوین و دیگر شهرهای ایران، تحصیلاتش را ادامه داد. بعد از طی تمامی مراحل علمی و رسیدن به کمالات، به دستور شاه عباس ریاست علمی مذهبی اصفهان به او واگذار و پس از فوت پدرش "شیخ علی منشار"، لقب "شیخ الاسلامی" از طرف شاه عباس صفوی به او تفویض شد. سال 984 هـ ق، همراه پدرش به حج رفت و در سال 1008 هـ ق، همراه شاه عباس کبیر پیاده به مشهد مقدس سفر کرد. وی سفرهای دیگری به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر و عراق نمود.
در هر شهری مورد احترام فوق العاده بود و ملاقاتهایی با بعضی از اهل کمال و علما و فضلا داشت و گاهی نیز مباحثات علمی و مذهبی با پیشوایان مذاهب دیگر داشت و بالاخره به ایران برگشت و در اصفهان درگذشت. از اساتید او می توان ملاعبدالله یزدی، صاحب حاشیه تهذیب المنطق را نام برد و از شاگردان او، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصدرا شیرازی و مجلسی اول و ملامحمد صالح مازندرانی می باشند. آثار و تالیفات بسیاری داشته و کشکول شیخ بهائی و طومار شیخ بهائی از جمله آنهاست. وفات او، در شوال 1032 هـ ق و مزارش در شهر مقدس مشهد می باشد.

ساختاربندی کتاب
مطالب این کتاب را می توان در یک مقدمه و 6 فصل تقسیم کرد با موضوعاتی از قبیل:
مقدمه: تعریف علم درایه
فصل: ما یتقوم به معنی الحدیث متنه و سلسه رواته الی المعصوم (ع) سنده
فصل: کیفیه الصدق فی المتواترات و الاحاد
فصل: فی انواع حدیث ضعیف
فصل: انحاء تحمل الحدیث
فصل: فی کیفیه جرح و تعدیل الراوی
فصل: آداب کتابه الحدیث
خاتمه