کشکول شیخ بهایی

از مشهورترین آثار شیخ بهایی می باشد که مجموعه ای است از مطالب گوناگون به نظم و نثر پارسی و تازی، چنان که از نام آن پیداست. شیخ بهایی از روی ذوق و ظرافتی که داشت، در کنار اشتغال به تدریس و تألیف، و برخی کارهای اجرایی به گردآوری کشکول و کتاب هایی نظیر آن مثل توبره روی آورد و کوشید مجموعه های رنگارنگی از لحاظ ادبی و تاریخی و روایی و داستانی از خود بر جای بگذارد که نام و یاد وی را در حافظه تاریخ زنده نگه دارد.
کشکول شیخ بهایی در اصل خود، کشکولی متعین و جهت دار است. تعین و جهت داری این کشکول در وهله اول واقعیات دینی و قدسی و در وهله ثانی مسائل ادبی و علمی آن رقم زده است. ذکر حالات و گفتارهای امامان اهل بیت و انبیای سلف به تکرر و تعدد در بین مطالب کتاب یافت می شود در این کشکول مهمترین احادیث و روایات اسلامی مورد نقل و طرح قرار گرفته است مثل حدیث عنوان بصری، حدیث قرب نوافل و خطب حضرت رسول (ص) و برخی از ادعیه معتبر و منقول مانند دعای سمات و دعای مسمی به حزین و....
حجم عمده ای از کشکول را، اشعاری تشکیل داه است که بهایی از دواوین گوناگون عرب و فارسی برگزیده است و اشعار مولوی و گزیده هایی از مثنوی او، بیشترین حجم شعرهای کشکول را تشکیل داده است.
بخش اعظم باقی مانده کشکول را فرازهایی حکیمانه و اشاره به جملات ناب و نغز حکما و عرفا و اخلاقیون پیشین اسلامی، ایرانی و یونانی می سازد بدون اینکه ترجیحی میان آنها اعمال شده باشد و ترتیب خاصی داشته باشند و بعد از آن، حکایات متنوع اخلاقی و فرازهای فکاهی و غرایب در رتبه بعدی قرار می گیرند و رشته های مختلفی از فنونی چون ریاضی، فلسفه، کلام و علوم غریبه نیز در این کشکول بر جامعیت این اثر می افزاید.

معرفی اجمالی نویسنده:
محمدبن عزالدین شیخ حسین جبعی عاملی حارثی همدانی، فقیه، محدث، مفسر ریاضی، حکیم، ادیب، شاعر به زبان فارسی و عربی و جامع علوم عقلیه و نقلیه و در مجموع از دانشمندان بزرگ ایرانی شیعه، که در سال 953 هجری قمری در «بعلبک» جبل عامل، به دنیا آمد. در همان کودکی همراه پدرش به ایران آمد و نزد او عربی، تفسیر و حدیث را یاد گرفت و سپس نزد علمای دیگر در قزوین و دیگر شهرهای ایران، تحصیلاتش را ادامه داد. بعد از طی تمامی مراحل علمی و رسیدن به کمالات، به دستور شاه عباس ریاست علمی مذهبی اصفهان به او واگذار و پس از فوت پدرش "شیخ علی منشار"، لقب "شیخ الاسلامی" از طرف شاه عباس صفوی به او تفویض شد. سال 984 هـ ق، همراه پدرش به حج رفت و در سال 1008 هـ ق، همراه شاه عباس کبیر پیاده به مشهد مقدس سفر کرد. وی سفرهای دیگری به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر و عراق نمود. در هر شهری مورد احترام فوق العاده بود و ملاقات هایی با بعضی از اهل کمال و علما و فضلا داشت و گاهی نیز مباحثات علمی و مذهبی با پیشوایان مذاهب دیگر داشت و بالاخره به ایران برگشت و در اصفهان در گذشت. از اساتید او می توان ملاعبدالله یزدی، صاحب حاشیه تهذیب المنطق را نام برد و از شاگردان او، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصدرا شیرازی و مجلسی اول و ملامحمد صالح مازندرانی می باشند. آثار و تألیفات بسیاری داشته و کشکول شیخ بهائی و طومار شیخ بهائی از جمله آنهاست. وفات او، در شوال 1032 هـ ق و مزارش در شهر مقدس مشهد می باشد.

ساختاربندی کتاب:
بر اساس تقسیم بندی هایی که محقق و مترجم این کتاب انجام داده است مطالب کتاب به بیست موضوع تقسیم می شود:
سکه اول: مناجات و تضرع
سکه دوم: معارف ناب
سکه سوم: ظرایف
سکه چهارم: تاریخ
سکه پنجم: بیانات تفسیری
سکه ششم: رسائل و نامه ها
سکه هفتم: علوم و فنون
سکه هشتم: گفتارهای حکمت آمیز
سکه نهم: اشارات اخلاقی
سکه دهم: خواب ها و منایا
سکه یازدهم: حکایات
سکه دوازدهم: ادب و ادبیات
سکه سیزدهم: احادیث
سکه چهاردهم: نصایح
سکه پانزدهم: عمل و عکس العمل
سکه شانزدهم: اعلام و مشاهیر
سکه هفدهم: گفتارهای بین الادیانی
سکه هیجدهم: قصه العشق
سکه نوزدهم: غرایب
سکه بیستم: اشعار

Sources

Keywords