بررسی ربا و رباخواری، یکی از گناهان کبیره

یکی از گناهان کبیره ای که به کبیره بودنش تصریح شده ربا است، در احادیثی که از حضرت رسول (ص) و حضرت امیرالمومنین (ع) و حضرت صادق (ع) و حضرت کاظم و حضرت جواد علیهم السلام رسیده تصریح به کبیره بودنش می فرمایند و نیز از جمله گناهانی است که در قرآن مجید بر آن وعده عذاب داده شده بلکه تشدید عذاب آنرا بیش از بسیاری از کبائر می فرماید. در سوره آل عمران می فرماید «ای کسانی که ایمان آوریده اید ربا مخورید، چیزی که داده اید چند برابر باز مستانید و افزودنی و زیادتی مطلبید و از مخالفت خداوند بپرهیزید تا رستگار شوید و بترسید از آتشی که برای کافران  آماده شده است.» ( سوره آل عمران / آیه130)، یعنی آتشی که در اصل برای کافران است شما خودتان را به واسطه خوردن ربا، سزاوار آن نکنید. در سوره بقره می فرماید: «کسانی که ربا می خورند در قیامت از گورهای خود بر نمی خیزند مگر مانند کسی که شیطان به سبب مس کردنش او را بیفکند» ( سوره بقره / آیه 276).

انحراف از عقل و شرع: یعنی خورندگان و گیرندگان رباء در روز قیامت به شکل دیوانه ها  از گور برمی خیزند و اهل محشر به این نشانه آنها را می شناسند و حشر رباخواران به این صورت برای این است که در دنیا از طریق عقل و شرع منحرف شده و از مقتضای حیات انسانی که مهربانی و عدالت و کمک به یکدیگر  است دوری گزدیدند و در حقیقت رباخواران در همین دنیا مجنون و ممسوس شیطان و متحرک به حرکت اویند. هرگاه به ایشان گفته شود چرا ربا می خورید؟ می گویند: ربا هم یک نوع داد و ستد است و فرقی بین ربا و معامله نیست، پس چون بیع حلال است، ربا هم حلال است در حالی که این شخص مجنون، ندانسته است که بین ربا و بیع خیلی فرق است زیرا بیع عبارت از عوض کردن مالی است که از آن بی نیاز است به مالی که به آن نیازمند است و این امری است عاقلانه و عادلانه و لازمه حیات اجتماعیه انسان است، اما ربا عبارت است از دادن مالی که از آن بی نیاز است به دیگری که نیازمند است به شرطی که در موقع پس دادن با زیادتی عوض دهد یا اینکه اگر سر موعد نداد با شرط زیادتی مهلت دهد. شکی نیست که این معامله ای است ظالمانه و غیر عادلانه و برخلاف وجدان و فطرت انسانی و بر هم زننده نظام اجتماعی است؛ چون از طرف طلبکار هر روز ثروت، بدون هیچ عملی متراکم می شود و از طرف بدهکار فقر و تنگدستی ز یاد می گردد، از لوازم این فاصله،  نفرت و بغض شدید فقرا به اغنیاء است و ضررش برای نظام اجتماعی بشر و انقلاب های خونینی که ناشی از اختلافات طبقاتی است پرظاهر است چنانچه بعضی از دانشمندن و محققین همین موضوع را یکی از اسباب پیدایش جنگ جهانی دانسته اند.

قرض الحسنه بدون سود: بالجمله مال و ثروت باید بدون ربح و سود، برای نیازمندان پرداخت شود تا حقیقت دوستی و رأفت و مهربانی، و روح صمیمیت و همکاری اجتماعی در بین مردم تقویت یابد. پس ربا خواری برخلاف نظام اجتماعی و موجب بغض و عداوت و حسد و نفرت و منتهی به هلاکت خواهد شد.

ثواب های زیاد برای قرض الحسنه: صدقه ( یعنی دادن مال به مستحق بدون عوض) ده حسنه دارد ولی قرض دادن ( یعنی دادن مال یا پس گرفتن آن پس از مدتی بدون زیادتی) هیجده حسنه دارد و کسی که بدهکار را مهلت دهد بدون اینکه سودی مطالبه نماید به هر روزی ثواب صدقه دادن آن مال را  در راه خدا برایش می نویسند و در حقیقت شخص رباخوار وعده های الهیه را درباره صدقه و قرض الحسنه تصدیق ننموده و به مرض بخل  و حرص گرفتار و شکی نیست که عاقبت بخل آتش و دوزخ است. خداوند متعال در سوره مبارکه بقره آیه 276 می فرماید: «و کسی که به او یند پروردگارش برسد ( نهی از رباخوری) پس بپذیرد و آن را ترک نماید، پس برای او است عمل گذشته اش، یعنی بازخواست ندارد  به سبب توبه عذابش ساقط می شود و امرش ( در لزوم تدارک از گناه گذشته و عدم لزوم ) با خداوند است. چنانچه در بعضی گناهان تدارکی معین نفرموده مانند شرک، هرگاه مشرک توبه نماید آمرزیده است و گذشته هایش بخشوده شده، تدارکی هم نمی خواهد و در بعضی هم تدارک را لازم فرموده مانند لزوم قضای نماز و روزه، پس از توبه از ترک  آن و مانند لزوم برگرداندن مالی که به عنوان سود در ربا گرفته است که باید پس از توبه به صاحبش برگرداند، بعد می فرماید: «و کسی که ترک نکند آنچه را که خداوند نهی فرموده و بر آن گناه باز گردد، پس ایشان ملازمان دوزخ و در آن همیشگی خواهند بود» ( سوره بقره / آیه 276).

مال ر بوبی بی برکت است: سپس می فرماید «خدا مال ربا را کم و بی برکت می کند و صدقات را برکت می دهد و خدا دوست نمی دارد هر ناسپاسی را که محرمات الهیه را حلال دانسته مرتکب گردد»( سوره بقره / آیه 276). آری مال ربائی هر چند بسیار و فراوان  باشد عاقبتش به کمی و بدبختی می کشد چنانچه تجربه ثابت کرده که مال ربائی دوام ندارد یا از دست خودش بیرون می رود یا از دست فرزندان و ورثه اش.

جنگ با خدا و پیغمبر: در جای دیگر می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید از مخالفت با خداوند بپرهیزید و آنچه از مال ربائی نزد شما باقی مانده واگذارید اگر ایمان آورده اید»، «پس اگر فرمان نبردید و ربا را ترک نکردید پس به جنگ بزرگی با خدا و پیغمبرش آماده شده اید و اگر از گرفتن ربا توبه کنید پس برای شما سرمایه های شما است نه شما بر بدهکار ظلم کرده بیش از رأس المال بطلبید و نه آنها بر شما ستم کرده از رأس المال چیزی کمتر بدهند» ( سوره بقره / آیات 278-279). در تفسیر منهج می فرماید: جنگ با خدا همان جنگ با پیغمبر است که منظور دشمنی با خدا و پیغمبر(ص) می باشد و خبر دادن به بزرگی گناه ربا است، و یا مراد به حرب خدا، آتش  و به حرب رسول، شمشیر او است و این مقتضی آن است که با رباخوار باید جنگ کرد تا به حکم خدا برگردد، چنانچه مرویست که پس از نزول این آیات رسول (ص) به عامل مکه امر فرمود: اگر بنی مغیره از ربا خواری توبه نکنند با ایشان جنگ نماید. و نیز در خطبه ای که در مکه معظمه انشاء فرمود این جمله را بیان فرمود، بدانید هر ربائی که در جاهلیت بود از بین برده شد و اول ربائی که آن را از بین بردم ربای عمویم عباس است.

ربا و اخبار: ازحضرت صادق (ع) مرویست: «یک درهم ربا گرفتن از هفتاد مرتبه زنا کردن به محرم خود نزد خداوند بدتر است.» خدمت حضرت صادق (ع) عرض شد: مردی رباخوار است و می گوید مثل اولین شیر مادر است ( یعنی حلال است و مانند شیر مادر) پس آن حضرت فرمود اگر خداوند مرا قدرت می داد و مانعی نبود هر آینه گردنش را می زدم زیرا انکار کننده حرمت ربا، منکر ضروری دین اسلام شده و چنین شخصی مرتد و واجب القتل است.

تأکید درباره ربا در قرآن: سماعه از حضرت صادق (ع) پرسید: علت اینکه خداوند در قرآن مجید زیاد حرمت ربا را تکرار فرموده؛ چیست؟ حضرت فرمود: برای اینکه مردم کارهای نیک را ( که از آن جمله صدقه دادن و قرض الحسنه باشد) ترک ننمایند. و حضرت باقر (ع) فرمود: «بدترین کسب ها؛ معامله ربائی است.» زراره گفت به حضرت صادق (ع) عرض کردم اینکه خداوند در قرآن مجید می فرماید: خداوند کم می گرداند و برکت  را می برد از مال ربائی و صدقات را زیاد می کند؛ در حالی که کسی را می بینم که ر با می خورد و مالش هم زیاد می شود؛ آن حضرت فرمود کدام کم شدن و بی برکتی بدتر از این است که یک درهم ربا، دین خورنده اش را از بین می برد و اگر هم از گناه خود توبه نماید؛ مالش رفته و گدا می شود.

رباخوار آتش می خورد: پیغمبر اکرم (ص) فرمود: «کسی که ربا بخورد خداوند شکمش را به مقدار آنچه خورده از آتش پر می کند؛ پس اگر از ربا مالی را به دست آورد عملش را نمی پذیرد و همیشه مورد لعن خدا و ملائکه است مادامی که قیراطی از مال ربائی نزدش باشد.» 

نمونه عذاب برزخی رباخوار: و باز فرمود: «در شب معراج جماعتی را دیدم که هرگاه یکی از ایشان می خواست برخیزد از بزرگی  شکمش نمی توانست. از جبرئیل پرسیدم اینها چه کسانی اند؟ گفت رباخوارانند که روز قیامت برنمی خیزند مگر مانند جن زده ها، ناگاه ایشان را بر راه آل فرعون دیدم که بامداد و شامگاه آتش بر ایشان عرضه داشته می شود و می گویند خداوندا چه وقت قیامت بر پا می شود.» ( بدیهی است که مراد از آتش در اینجا عذاب برزخی است).

زیر دست و پای آل فرعون: و در حدیث دیگر چنین است: «چون آل فرعون را می دیدند می خواستند برخیزند و از ایشان فرار نمایند ولی به واسطه بزرگی شکمشان نمی توانستند و می افتادند پس آل فرعون در آمد و رفت خود از رویشان می گذشتند.» و نیز از پیغمبر اکرم مرویست: که «هرگاه زنا و رباخواری در قریه ای رواج یابد در هلاکت اهلش اذن داده می شود.» و همچنین فرمود: «هرگاه امت من رباخوار شوند به زلزله و فرورفتن در زمین مبتلا می شوند.» و نیز فرمود: گناه ربا هفتاد بخش است کمترین آن مثل گناهی است که با مادر خود در خانه خدا زنا کند. و در روایات متعددی که از حضرت صادق (ع) مرویست می فرماید: یک درهم ربا نزد خدا از بیست مرتبه و در روایت دیگر سی مرتبه و در روایت دیگر هفتاد مرتبه زنا با محرم خود بدتر و سخت تر است، و شاید اختلاف اخبار مزبور در شدت عقوبت ربا به سبب اختلاف مراتب گرفتن ربا است از جهت زمان و مکان و به حسب حالات و اشخاص.