فیزیک و مکانیک در تمدن اسلامی

دکتر زیگوید هونکه می گوید: «مسلمانان، نخستین کسانی بودند که در علوم و ابزار مکانیک و فیزیک تألیفاتی نمودند آن ها تکنسین های با ذوق و زبردستی بودند و برای آبیاری زمین، انواع چرخ های آبی، و ماشین هایی که آب را بالا می کشید، ساختند.
ابن فرناس درسال 880 میلادی موفق شد وسیله ای پرواز کننده با پارچه و پر بسازدکه برای مدتی، او را در هوا نگاه داشت و به حالت پرواز درآورد. منجمین مسلمانان برای رصد کردن ستارگان، لوله های ساخته بودند که برای مشاهده ستارگان به کار می رفت. آن ها دستگاه تراش کاری هم داشتند. دستگاه السمت المربع توسط جابربن الفلح ساخته شد که پایه تئودولیت بود. ابواسحاق ابراهیم بن حبیب فزاری اولین کسی بود که در قرن دوم هجری اسطرلاب ساخت، که بعدها استفاده های بی شماری از آن به عمل آمد. ساعت آبی و ساعت پاندول دار و آسیاب بادی نیز از اختراعات مسلمانان است.»
ویل دورانت، به کارهای ابن هیثم انگشت گذاشته و ضمن اشاره به کارهای او، سعی می کند وی را نماینده تمدن اسلام در تکوین فیزیک قدیم معرفی می کند:
«ابن هیثم که کتاب المناظر را در علم مرایا نوشته، به احتمال قوی، بزرگ ترین مولف در قرون وسطی می باشد در قرون وسطی می باشد که روش و اندیشه علمی داشته است. او مطالعاتی درباره انکسار نور انجام داد و طی آن توانست طرح ساختن عدسی و ذره بین را پی ریزی کند که بعدها راجر بیکن از آن استفاده کرد. او هم چنین در مورد جو زمین و ارتباط وزن و تراکم هوا نیز مطالعاتی نموده بود. وی اولین کسی است که در مورد اطاق تاریک عکاسی تحقیقاتی کرده است. کتاب های او روی دانش اروپایی اثرات بسیار زیادی گذاشت. اگر او نبود، به احتمال قوی راجر بیکن به وجود نمی آمد. تمام تحقیقات اروپایی ها درباره نور تا قبل از کپلر و لئوناردو داوینچی بر روی کارهای او قرار داشته است. او نظریه اقلیدس و بطلمیموس را در مورد دیدن چشم رد کردن و نظریه جدیدی ارانه نمود. مفهوم گشتاور نیزاز کارهای ابن هیثم است. علاوه بر این، می توان از ابن سینا که نظریات جالبی در مورد پیدایش کوه ها و پیدایش فسیل ابراز داشته است که بعدها آلبرت کبیر و لئوناردو داوینچی آن را دنبال کردند. ابن سینا بر نظریاتی که در مورد زمان، مکان ماده و نور داشت، برای حرکت پرتابی، مفهوم «میل» را طرح کرد و نظریاتی جالبی درباره جزر و مد دریاها و تأثیر ماه بر آن ها ارائه نمود.
در این قسمت، برای رعایت اختصار، تنها به ذکر چند تن از دانشمندان رشته فیزیک و مکانیک اکتفا می کنیم:
1-ابو محمد کرجی ریاضی دان و مهندس قرن پنجم هجری، کسی بود که بخارهای محبوس درون زمین را سبب زمین لرزه اعلام کرد و با رجوع به وضع چشمه ها، به گونه ای به پیش بینی زلزله پرداخت. از زمین را کروی می دانست.
2-ابوریحان بیرونی در شاخه های مختلف فیزیک به تحقیق می پرداخت. او علاوه بر مطالعه در مورد مرکز ثقل و منشاء حرارت زمین، در مورد اختلاف بین سرعت «صوت» و «نور» هم بحث کرده است. که توانست با محاسبات ریاضی و نجومی، محیط کره زمین و ارتفاع کوه ها را با یک تقریب خوب اندازه گیری کند. یکی از کارهای علمی او، اندازه گیری وزن مخصوص فلزات بود که با مقادیر صحیح امروزی فقط حدود 2 تا 5 درصد اختلاف نشان می دهد و برای این کار، یک دستگاه ترازوی مخصوص ساخته بود.
3-یعقوب بن اسحق کندی بیش از 250 جلد کتاب و مقاله درفنون مختلف نوشته است که حداقل 15 جلد ازآن ها دربارة جو، وزن مخصوص، جزرومد، نور و انکسار نور می باشد. او دربارة جواهرات قیمتی، انواع سنگ ها وقلل کوه ها نیز تألیفاتی به رشتة تحریر درآورده است.
4-موسی بن شاکر، یکی از فیزیک دانان مسلمان است که در موضوع مکانیک، اولین رساله را به رسم الحیل نوشته است که به اصول فنی و مکانیکی شامل می شود.
شهرت او بیش تر به خاطر طرح جداول نجموی است. وی صاحب سه فرزند به نام های محمد، احمد و حسن بود که آن ها نیز در علوم ریاضی و مکانیک تبحر داشتند و برای جمع آوری علوم، از طریق روم تلاش زیادی کردند.
5-ثابت بن قره، کسی که قوانین اهرم را از قوانین نیرو شناسی استخراج کرد.
6-ابوالفتح عبدالرحمن منصور خازنی کتاب المیزان الحکمه را درباره مکانیک، فیزیک و تعادل مایعات تألیف کرد که از مهم ترین کتب قرون وسطی می باشد. او کسی بود که مرکز ثقل را تعریف کرد.
7-ابو حامدمحمد بن غزالی فیلسوف مسلمان، رساله ای در باب حرکت و ماهیت کواکب و کتابی درباره علم نجوم نوسته است.

اسامی تعدادی از داشنمندان فیزیک و مکانیک درتمدن اسلامی
1-احمد بن مسکویه
2-محمود بن مسعود بن مصلح
3-حسن بن حسین بن سمنانی
4-کمال الدین فارسی
5- ابو اسماعیل علی بن محمد (عمیدالدوله)
6- زین الدین عبدالرحمن دمشقی جویری
7-ابوالقاسم محمد بن سماوی
8-ابوالقاسم عراقی
9-قیصر حنفی
10-اسماعیل علی بن احمد
11-ابن باجه اندلسی
12-ابن ملکان بغدای

منـابـع

کلیــد واژه هــا