سید علیخان مدنی شیرازی شاعر بدیعه سرا

شاعر سید صدرالدین علی بن نظام الدین حسینی مدنی دشتکی شیرازی، معروف به سید علیخان مدنی و سید علیخان کبیر و گاه ابن معصوم، ازعالمان و ادیبان بزرگ است. وی قصیده ای دارد با این مطلع در 147 بیت و ملتزم.
حسن ابتدائی بذکری جیره العلم *** له براعه شوق یستهل دمی
او جامع جمیع کمالات عالیه علمیه می باشد و با میرزا عبدالله فندی (شاگرد علامه مجلسی و مولف ریاض العلما) و سید علیخان حویزی و مجلسی ثانی و شیخ حرملی و نظایر ایشان معاصر بودند. و از شیخ علی سبط روایت کرده و با اجازه مدبجه از مجلسی و با دو واسطه از صاحب "معالم و مدارک" نقل، و با دو واسطه دیگر از شیخ بهایی روایت کرده است.
او دارای تالیفاتی بس ارزنده می باشد، از جمله ریاض السالکین در شرح صحیفه سجادیه که از بهترین شروح صحیفه است. علامه امینی درباره این شرح می گوید: «کتاب قیم یطفح العلم من جوانبه، و تتد فسق الفضیله بین دفتیه. فاذا اسمت فیه سرح اللحظ فلا تقف الا علی خزائن من العلم و الادب موصده ابوابها او مخابی من دقائق ورقائق لم یهتد الیها ای المعی غیر مولفه الشریف المبجل»
و از تالیفات سید علیخان است: الحدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدیه (از شیخ بهاء الدین عاملی) از بهترین کتب استدلالی نحو و شاید پس از "شرح کافیه" سید رضی بی مانند باشد. از دیگر تالیفاتش «الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه» و «سلافه العصر» می باشد.
کتاب ادبی بدیعی جامع و بسیار معروف «انوار الربیع فی انواع البدیع» شرح همین بدیعیه است. نام این کتاب را علامه قزوینی انوار الربیع فی علم البدیع ضبط کرده است و درست نیست. خیابانی در ریحانه الادب درباره انوار الربیع گوید: در هند و تهران چاپ شده، و سهوا نام کتاب انوار الربیع علم البدیع ضبط کرده است. چنان که همین اشتباه به صورتی دیگر در "ابدع البدایع" آمده است: انوار الربیع فی ازهار البدیع درحالی که مولف صریحا در دو جا می گوید: و سمیته انوار الربیع فی انواع البدیع.
این کتاب شرخی است که سید علیخان بر قصیده بدیعیه خویش نوشته است. مولف نخست، پس از ذکر عنوان هر نوع بدیعی، بیت قصیده خود را در آن نوع می آورد، مانند پیش درآمدی و سرفصلی آنگاه به شرح و تعریف آن نوع و تحقیق در اقوال عالمان بدیع و بلاغت می پردازد، و سپس با ذکر تحقیقات دقیق و امثله و شواهد بسیار از اشعار و آثار بلند عربی و آوردن لطایف و دقایق ادبی و بلاغی به بحث ادامه می دهد، و در حسن انتخاب این آثار و قدرت گزینش اوج می گیرد و فیض می رساند، تا به پایان فصل می رسد. در پایان هر فصل، ابیات چند بدیعیه را ذکر می کند (بدیعیه های حلی و موصلی و حموی و مقری) و از صفحه 186 به بعد ذیل نوع تخییر، علوی و از صفحه 500 به بعد، ذیل نوع انسجام، سیوطی را آورده و به نقد و تطبیق و برابر نهادن آنها می پردازد. در پایان نیز به مناسبت ذکر چند بدیعیه در کنار هم، درنوع واحد، بیت خود را تکرار می کند.
در الغدیر آمده: سید علیخان را اشعار بسیاری است که در دیوان معروفش یافت نمی شود، از این جمله است، تخمیس میمیه شرف الدین بوصیری، مشهور به برده.
سید علیخان از احفاد حکیم شهید میرمحمد دشتکی شیرازی، معروف به صدرالدین کبیر است. نسب او به امام سجاد (ع) می رسد. وی به سال  119یا 120 در شیراز درگذشته و در حرم حضرت سید احمدبن موسی الکاظم (شاهچراغ) به خاک سپرده شده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا