نیشابور

سازنده شهر نیشابور را اقرسط، شاپور اول، پادشاه ساسانی دانسته اند و در زبان پهلوی، آن را نیوشاهپور می گویند. نیشابور یکی از چهار شهر بزرگ خراسان قدیم به شمار می رفته و در دوره حکومت یزدگرد دوم (457 - 438) مدتی محل اقامت او بوده است. مسلمانان در دوره خلافت عثمان بن عفان توانستند با مردم این شهر صلح کنند و از این طریق، دین اسلام را وارد نیشابور کردند. در دوره طاهریان و سامانیان، نیشابور موقعیتی ویژه داشت و توانست موقعیت دیرین خود را به دست آورد؛ کتابخانه های بزرگ، مدرسه های گوناگون و دانشمندان نامی از خصوصیات آن زمان شهر بود.
در اواخر حکومت مسعود غزنوی که سلجوقیان به شرق ایران هجوم آوردند، طغرل این شهر را مرکز حکومت خویش ساخت. در دوره حکومت سلطان سنجر، نیشابور مورد هجوم «غزان» قرار گرفت؛ شهر را آتش زدند و بسیاری را کشتند. سپس یکی از غلامان سنجر به نام مؤید بر نیشابور تسلط یافت و آن را آباد کرد، اما با حمله مغول ها در سال 618 میلادی این شهر به گونه ای ویران شد که دیگر هرگز موقعیت قبلی خود را باز نیافت. چنگیز خان مغول که شخصا فرماندهی تسخیر را بر عهده داشت، آن را با خاک یکسان کرد.
بسیاری از دانشمندان و بزرگان مانند عطار نیشابوری توسط مغولان به قتل رسیدند.

آثار تاریخی نیشابور:
در نیشابور کنونی سه بنای مهم وجود دارد: آرامگاه خیام، عطار و امامزاده محروق.
بنای قبر این امامزاده از آثار قرن هشتم هجری است و معماری بسیار زیبایی دارد.

وضعیت جغرافیایی نیشابور:
نیشابور از شهرهای استان خراسان است؛ در شمال این شهر کوه های بینالود، در غرب آن سبزوار، در شرق آن مشهد و در جنوبش کاشمر قرار دارد. فاصله آن تا تهران 776 کیلومتر و تا مشهد 137 کیلومتر است و از سطح دریا 1250 متر ارتفاع دارد.
نیشابور یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در ایران می باشد. این شهر از مهم ترین شهرهای فرهنگی، توریستی، صنعتی و تاریخی استان خراسان رضوی و ایران می باشد و از شهرتی جهانی برخوردار است که علی رغم تحمل سختی های بسیار و چندین بار تخریب کامل به دلیل زلزله ها و بلایای طبیعی دو بار حمله مغول و یکسان شدن با خاک که منجر به زیر زمینی شدن این شهر شد همچنان استوار بر خاک زرین ایران می درخشد البته نه به خوبی گذشته، خرابه های اطراف این شهر و گنج ها و عتیقه جاتی که از این شهر استخراج شده و می شود اثباتی بر این ادعاست. هم اکنون نیشابور از لحاظ جمعیت و وسعت جزو بیست شهر اول ایران به حساب می آید و در میان شهرهای استان های خراسان (رضوی و شمالی و جنوبی) از لحاظ وسعت پس از مشهد مقدس در رده دوم و از لحاظ جمعیت پس از مشهد و سبزوار در رده سوم قرار دارد.

پیشینهٔ نیشابور
بنا به روایات افسانه ای، نخستین کسی که بنای کهندژ نیشابور را نهاد انوش بن شیث بن آدم بود و ایرج بن فریدون آن را گسترش داد و خانه های بیشتر در آن ساخت و منوچهر دور آن خندق کند. هر چند که از نام های پیشین نیشابور آگاهی در دست نیست ولی بر اساس واپسین یافته های باستان شناسی می توان گفت که شهر نیشابور کنونی در هزارهٔ سوم پیش از میلاد از نظر فرهنگی، هنری و بازرگانی پیشرفته و مهم بوده است. در نوشته های کهن از نیشابور با نام «آپارنی» یاد شده است که به معنی «ابرشهر» است و این نام حتی بر روی سکه های فرهاد دوم اشکانی دیده می شود و در دورهٔ ساسانی نیز به عنوان استانی بزرگ در شمار باژگزاران شاپور ساسانی بوده است و از همان دوران است که نام نیشابور در کنار ابرشهر پیدا شد و از سده های چهارم و پنجم هجری کم کم جایگزین نام پیشین شد.
نیشابور در سال 31 هجری به دست مسلمانان فتح شد و پس از آن نیز تا سال های فراوانی جای تاخت و تازها و رویدادهای تازیخی فراوان بوده است. ولی در سده های چهارم و پنجم هجری آبادی نیشابور بیشتر بوده است. این شهر در سال 548 هجری به دست غزها ویران شد و در سال 618 نیز فتنهٔ مغول آن را به خاک و خون کشید.
دورهٔ ایلخانان زمان آبادانی نیشابور بود و جای پیشین شهر رها شده بر جای ماند و شهر نیشابور در بخش شمال غربی شهر کهن پای گرفت. زمین لرزه ای سخت نیز آن را در سال 808 هجری ویران کرد و پس از آن بازسازی رسماً جایگزین نیشابور کهن شد. بنابراین مورخان وجود این شهر را به قرن ها قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند و بارها از آن به عنوان کلان شهر نام برده اند که محدوده استحفاظی آن تقریباً شمال شرق، مرکز و شرق استان خراسان امروزی بود. نام نیشابور را نیز برگرفته از نیزاری می دانند که در زمان استقرار حکومت ساسانی و پادشاهی شاپور، وی از این نیزار گذشته و در آن زمان نام این منطقه خوش آب و هوا را نیشاپور نامیده اند که همین خود از قدمت طولانی این شهر حکایت دارد. اوج قدرت و عظمت این شهر را باید به اوایل ظهور اسلام در ایران دانست که از هر نظر به شکوه رسید که بسیاری از مورخان از نیشابور به عنوان پایتخت علمی جهان نام برده و خدمات ارزنده ای به پیشرفت علم و عرفان به جهان نمود تا اینکه خبر ورود امام رضا (ع) امام هشتم شیعیان به این شهر رسید و ایشان آن خطبه معروف سلسلة الذهب را در حضور بیش از بیست هزار قلم به دست (روایات دیگری نیز دربارهٔ شمار این افراد وجود دارد و برخی آن ها را 12000 و برخی 18000 و برخی 30000 دانسته اند.) در نزدیکی های قدمگاه (که در آن زمان بخشی درون شهر نیشابور بوده است.) کنونی ایراد کرده که مضمون آن چنین بود مثل ما اهل البیت همچون مثل قلعه ایست مستحکم که تا بدان وارد شوی از هرگونه عذابی (عذاب خداوند در آخرت) در امان خواهی بود.
بسیاری از مورخین از این قضیه استفاده کرده و گفته اند در حالی که در این زمان در اروپا تعداد با سوادها به تعداد انگشتان دست بوده این شهر دویست هزار قلم به دست داشته تا این خطبه را بنویسند شهرت و شکوه این شهر روز به روز بیشتر شد تا اینکه در همین دوران به پایتختی اولین حکومت مستقل ایرانی یعنی حکومت طاهریان که حامی و مروج علوم بودند انتخاب شد و رشد خود را سریعتر دنبال کرد و بزرگانی چون خیام در ریاضی، نجوم و.. و عطار در عرفان و فلسفه را به جهانیان معرفی کرد که همچون برگ زرینی بر تاریخ این شهر خودنمایی می کند تا اینکه در اوایل قرن هفتم مغولان به سرکردگی چنگیزخان که در این زمان به قدرت باور نکردنی در چپاول و جنگاوری رسیده بودند تصمیم به فتح جهان گرفتند و پس از نابودی شهری پس از شهری به نیشابور رسیدند و شهری به این عظمت را با خاک یکسان کرده و به تبع آن دانشمندان، مردم، شهر، کتابها و... و متعاقب آن زندگی در این شهر پر جنب و جوش به تاراج رفت و طی این دویست سیصد سال سلطه مغولان بر این سرزمین رفت و آمدها در این شهر بصورت زیرزمینی و به وسیله دالانهای عمیق و طولانی صورت می گرفت که این خود نیز نشان از شعور بالای مردم آن زمان بود که هنوز نیز آثاری از آن دالانهای تاریک در گوشه و کنار این شهر دیده می شود و هرچند بعدها دوست داران این سرزمین اقدام به بازسازی این شهر گرفتند ولی هیچگاه به آن عظمت گذشته نرسید.

جمعیت
جمعیت این شهر در سال ۲۰۰۵، بیش از ۲۳۱ هزار تخمین زده شده است.

رویدادهای ناگوار
سیل بوژان
فاجعهٔ قطار نیشابور
زمین لرزه در سال 808 هجری
تاخت و تاز مغول و تخریب نیشابور و کشتار دسته جمعی نیشابوریان

ره آورد نیشابور
ریواس
فیروزه نیشابور

منـابـع

کلیــد واژه هــا