رابطه خلود در جهنم و بهشت با مشیت الهی

در مسأله جاوید ماندن مردم در قیامت، در بهشت، در جهنم، «خالدین فیها؛ برای‏ ابد در بهشت هستند و برای ابد در جهنم هستند.» دنبال هر دو دارد: «الا ما شاء». آنجا این سؤال مطرح شده که بسیار خوب، نسبت به‏ جهنمی ‏ها استثنا درست است، خدا وقتی نخواهد، آنها را بیرون می‏ آورد، ولی نسبت به بهشتی ‏ها چرا گفته «الا ما شاء؟»
جوابش این است که‏ «الا ما شاء» نظر به این ندارد که خلود وجود ندارد. این توهم‏ برای شما پیدا نشود که چون در آنجا خلود هست دیگر به اراده خدا مربوط نیست، خدا بخواهد هست، نخواهد هم هست، نه، خلود قطعا هست، بهشت‏ خالد قطعا هست، اما ما نباید این طور فکر کنیم که دیگر آنجا قطعا هست، خدا بخواهد و نخواهد هست، کار از کار گذشته، دیگر از دست او کاری‏ ساخته نیست، همین قدر که رفتیم در بهشت دیگر کسی نمی‏ تواند بیرونمان‏ کند، دیگر به خدا ارتباط ندارد، تا اینجا به او مربوط بود، از اینجا به آن طرف، دیگر به او مربوط نیست. این است که قرآن می‏ گوید "الا" یعنی آن هم بسته به مشیت الهی است. درست است که مشیت الهی هرگز اقتضا نمی ‏کند بیرون رفتن از بهشت را، ولی اگر به فرض او بخواهد، بهشت هم نخواهد بود. او نمی‏ خواهد که بهشت نباشد، او خواسته است که‏ بهشت باشد ولی باز هم بودن بهشت قائم به مشیت اوست.
خداوند می فرماید: «یوم یأت لا تکلم نفس إلا بإذنه فمنهم شقی و سعید* فأما الذین شقوا ففی النار لهم فیها زفیر و شهیق* خالدین فیها مادامت السمـاوات و الارض إلا ما شآء ربک إن ربک فعال لما یرید* و أما الذین سعدوا ففی الجنه خالدین فیها مادامت السمـاوات و الارض إلا ما شآء ربک عطآء غیر مجذوذ؛ روزی می رسد که‌ هیچ‌ صاحب‌ نفسی نمی تواند در آن‌ روز سخنی گوید مگر به‌ اذن‌ و اجازه‌ خداوند و در این‌ صورت‌ مردم‌ به‌ دو دسته: شقی و تیره بخت‌، و سعید و خوشبخت‌، منقسم‌ می شوند. اما گروه‌ شقی و بدبخت‌ در آتش‌ می باشند، و ایشان‌ در آن‌ آتش‌ فریادهای دلخراش‌ و گریه های پی در پی و گلوگیر دارند. آنان‌ در آتش‌ به‌ طور جاودان‌ و همیشگی می مانند تا وقتی که‌ آسمانها و زمین‌ برپاست‌، مگر آنکه‌ (ای پیامبر) خدای تو بخواهد؛ و البته‌ خدای تو آنچه‌ را که‌ بخواهد به جای می آورد. و اما گروه‌ سعید و نیکوبخت‌ در بهشت‌ می باشند؛ و ایشان‌ در آن‌ بهشت‌ به‌ طور جاودان‌ و همیشگی می مانند تا هنگامی که‌ آسمانها و زمین‌ باقی هستند، مگر آنکه‌ خدای تو بخواهد! و این‌ عطاء و موهبت‌ خداوندی بریده‌ شدنی نیست‌.» (هود/ 105- 108)
در این‌ آیات‌ توقف‌ و درنگ‌ اشقیا را در آتش‌ به‌ طور جاودان‌ و همیشگی مقرر می دارد، و همچنین‌ توقف‌ و درنگ‌ بهشتیان‌ را در بهشت‌ به‌ طور جاودان‌ و همیشگی معین‌ می دارد. و در هر دو مورد تصریح‌ می کند که‌ این‌ دوام‌ و بقاء تا وقتی که‌ آسمانها و زمین‌ باقی است‌، باقی خواهد بود. و نیز در هر دو مورد تصریح‌ می نماید که‌ این‌ خلود، منوط‌ و مربوط‌ به‌ مشیت‌ و خواست‌ خداوند است؛ و چنانچه‌ او بخواهد که‌ هر طائفه‌ از محل خود خارج‌ شوند، خارج‌ خواهند شد. معلوم‌ است‌ که‌ نه‌ عقلا و نه‌ شرعا بهشتیان‌ هیچ گاه‌ از بهشت‌ خارج‌ نمی شوند، و بنابراین‌، استثناء «إلا ما شآء ربک» درباره‌ سعداء، دلالت‌ بر تحقق‌ و وقوع‌ خارجی خروج‌ آنها نمی کند، بلکه‌ این‌ استثناء فقط‌ برای افاده‌ قهاریت‌ و سلطنت‌ مشیت‌ حضرت‌ حق است‌ سبحانه‌ و تعالی. یعنی همیشه‌ اراده‌ و خواست‌ خداوند متعال‌ مقدم‌ و حاکم‌ بر هر چیزی است‌، و هیچگاه‌ قاعده‌ و قانونی مشیت‌ حق را احاطه‌ نمی کند و آن را محکوم‌ حکم‌ خود نمی نماید، و مشیت‌ و اختیار حق هیچوقت‌ مغلوب‌ و منکوب‌ امری نمی شود.

آیات‌ خلود بهشتیان‌ و دوزخیان‌
بهشتیان‌ پیوسته‌ در بهشت‌ هستند ولی به‌ اراده‌ و مشیت‌ خداوند، و بر همین‌ قرینه‌ نیز دوزخیان‌ پیوسته‌ در دوزخند مگر آنکه‌ خدا بخواهد. یعنی باز اراده‌ و مشیت‌ خداوند درباره‌ آنان‌ از هر قاعده‌ و قانونی بالاتر است‌، و در عین‌ خلود و جاودانی بودن آنها پیوسته‌ و همیشه‌ در تحت‌ اراده‌ و اختیار خدا هستند، و اگر خداوند بخواهد آنان را خارج‌ کند می تواند و هیچ گونه‌ رادع‌ و مانعی ندارد. این‌ گونه‌ استثناء که‌ در لسان‌ اهل‌ عرفان‌ و تفسیر به‌ «استثناء مشیت‌» معروف‌ است‌، افاده‌ همین‌ معنی را می کند. و نظیر این‌ گونه‌ استثناءها، چه‌ استثناء اصطلاحی و چه‌ استثناء حقیقی در قرآن‌ کریم‌ بسیار است مانند:
«سنقرئک فلا تنسی* إلا ما شآء الله؛ به‌ زودی (ای پیغمبر) ما بر تو می خوانیم‌ و قرائت‌ می کنیم؛ و بنابراین‌ هیچگاه‌ فراموش‌ نخواهی کرد، مگر اینکه‌ خدا بخواهد.» (صدر/ 6 و الاعلی/ 7) و مانند:
«و لو شآء الله لجعلکم أمه واحده ولکن‌ لیبلوکم فی مآ اتباکم؛ و اگر خدا می خواست‌، هر آینه‌ شما را امت‌ واحدی قرار می داد؛ ولیکن‌ برای آنکه‌ امتحان‌ کند شما را در آنچه‌ به‌ شما داده‌ است.» (مائده‌/ 48)، و مانند:
«و لو شآء الله لجمعهم علی الهدی فلا تکونن من الجاهلین؛ و اگر خداوند می خواست‌، هر آینه‌ آنها را بر راه‌ هدایت‌ مجتمع‌ می ساخت؛ و بنابراین‌ (ای پیامبر) از جاهلان‌ مباش‌!» (انعام‌/ 35)  نظیر آیه‌ فوق، درباره‌ خلود بهشتیان‌ و دوزخیان‌ در بهشت‌ و جهنم‌، آیات‌ بسیاری در قرآن‌ کریم‌ وارد است مانند:
«إن الذین کفروا من أهل الکتاب والمشرکین فی نار جهنم خالدین فیهآ أولائک هم شر البریه* إن الذین ءامنوا و عملوا الصالحات أولائک هم خیر البریه* جزآؤهم عند ربهم جنات عدن تجری من‌ تحتها الانهار خالدین فیهآ أبدا رضی الله عنهم و رضوا عنه ذالک لمن خشی ربه؛ حتما آنان‌ که‌ کافر شده‌اند، چه‌ از اهل‌ کتاب‌ و چه‌ از مشرکان‌، در آتش‌ جهنم‌ هستند و در آن‌ به‌ طور خلود و همیشگی می مانند؛ و ایشان‌ البته‌ بدترین‌ خلائق‌ می باشند. و حتما آنان‌ که‌ ایمان‌ آورده‌ و عمل‌ صالح‌ انجام‌ داده‌اند، البته‌ و البته‌ بهترین‌ خلائق‌ هستند؛ پاداش‌ آنان‌ در نزد پروردگارشان‌ بهشت های عدنی است‌ که‌ از زیر درختان‌ انبوه‌ و پوشیده‌ آن‌ نهرهائی جاری است‌، که‌ به‌ طور جاودان‌ و خلود همیشه‌ در آن‌ می مانند. خداوند از ایشان‌ راضی است و ایشان‌ نیز از پروردگارشان‌ راضی هستند؛ و این است‌ پاداش‌ کسی که‌ از پروردگارش‌ در خوف‌ و خشیت‌ و مراقبت‌ است‌.» (بینه‌/ 6- 8) و مانند:
«و من‌ یؤمن‌ بالله و یعمل صالحا یدخله جنات تجری من‌ تحتها الانهار خالدین فیهآ أبدا قد أحسن الله له و رزقا؛ و کسی که‌ ایمان‌ به‌ خدا آورد و عمل‌ نیکو انجام‌ دهد، خداوند او را داخل‌ می کند در بهشت هائی که‌ از زیر درختان‌ انبوه‌ و انباشته‌ آن‌ نهرهائی جاری است‌، که‌ به‌ طور خلود و دوام‌ در آنجا همیشه‌ می مانند و خداوند رزق‌ و روزی او را نیکو می گرداند.» (طلاق‌/ 11) و مانند:
«و من‌ یعص الله و رسوله و فإن له و نار جهنم خالدین فیهآ أبدا؛ و کسی که‌ عصیان‌ خدا و رسول‌ او را بنماید پس‌ حقا برای او آتش‌ جهنم‌ است‌ که‌ تا ابد در آن‌ مخلد است‌.» (جن/ 23) آیات‌ خلود در قرآن‌ کریم ‌ بسیار است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا