آقامیرزا عسگری شهیدی مشهدی (آقابزرگ حکیم)
زندگینامه
آقا میرزا عسگری، معروف به «آقا بزرگ حکیم» فیلسوف و حکیم عالم متأخر و از بزرگترین اساتید مسلم فلسفه در حوزه مشهد.
پدرش: میرزا ذبیح الله فرزند و شاگرد میرزا هدایت الله
پدر بزرگش: میرزا هدایت الله، فرزند و شاگرد «میرزا مهدی شهید»
که میرزا مهدی شهید (فرزند هدایت الله)، از فقهای مشهور و شاگرد «علامه وحید بهبهانی» بوده که در سال 1218 ق در جریان دفاع از حقوق مردم در مبارزه با دستبرد «نادر میرزا» نوه ی «نادر شاه» به اموال آستانه مقدس رضوی، به دست «نادر میرزا» شهید شد.
ظاهرا بعد از شهادت این مرد بزرگ، که معروف به «شهید ثالث» شد، اولادش با لقب شهیدی همراه گشتند.
این خاندان، حدود 150 سال، بیت علم و حکمت و روحانیت و اساسا از خانواده های برجسته و ممتاز علمی در خراسان بودند.
لذا آقا میرزا عسگری، از نوادگان «میرزا مهدی شهید» می باشد که سال 1285 ق، در مشهد بدنیا آمد.
این مقدار می دانیم که تحصیلات مقدماتی را نزد پدر و اساتید دیگری چون:
1. ملا غلامحسین شیخ الاسلام مشهدی
2. میرزا محمد سروقدی
3. آقا شیخ موسی منطقی
4. حاج میرزا محمدباقر شفتی مجتهد (فقه و اصول)
5. میرزا محمد خادم باشی (قسمتی از دروس معقول)
آنگاه به تهران آمد و دروس خود را ادامه و تحصیلاتش را در زمینه معقولات نمود، اندکی زمان «حکیم جلوه» را درک کرده و بعد از فوت او، اساتیدش: «میرزا هاشم گیلانی اشکوری» و «میرزا حسن کرمانشاهی» بودند.
حکیم آقا بزرگ، سپس به عتبات سفر کرد و در نجف در محضر آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (صاحب کفایه) به تحصیل فقه و اصول پرداخت. گفته شده که ایشان در منزل آخوند خراسانی ورود داشته و بعد تلمذ نموده و سال ها در خدمتشان بوده است.
پس از سالها تعلیم و تعلم در نجف، سرانجام سال 1333 ه ق، به مشهد بازگشت و حوزه درسی بزرگ فلسفه دائر کرد. در کمال وارستگی و آزادگی و آزادمنشی بود. زاهد و کاملا بی اعتنا به امور دنیا، صراحت لهجه داشت و در ریاضت زندگی را به سر می برد. به گفته ی شیخ الرئیس، در 24 ساعت به یک وعده غذا قناعت می نمود.
با اینکه در نهایت فقر زندگی می کرد، اما از کسی چیزی نمی گرفت و از قبول وجوهات طفره می رفت و تا پایان عمرش به همین شیوه استوار بود.
یکی از علما که با او سابقه ی دوستی داشت، بعد از اطلاع از فقر او در تهران با مقامات بالا تماس می گیرد و ابلاغ مقرری قابل توجهی برایش صادر می شود. این ابلاغ همراه نامه ی آن عالم به «آقا بزرگ حکیم» داده می شود. ایشان همین که محتوا را متوجه می شوند، ضمن ناراحتی فراوان از این عمل دوست تهرانی اش، در پشت پاکت می نویسد: «ما آبروی فقر و قناعت نمی بریم...» و پاکت را با محتوایش پس می فرستد. (شهید مطهری) مرحوم مطهری، در ابتدای تحصیل مقدمات عربی در مشهد 52-1354 ق ایشان را که پیرمردی سپید موی و ساده زیست بود، دیده بودند.
فلسفه
در فلسفه پیرو حکمت مشاء ابن سینا و خواجه نصیر بود، البته با اینکه آراء شیخ الرئیس را می پسندید می فرمود: «لسنا آمنا بما فی دفتی الشفاء؛ ما به آنچه در کتاب شفاء است اعتقاد نداریم.» و می فرمود: «سخنان باید از معدن وحی و رسالت گرفته شود.» و این مانند گفته عبدالرحمن جامی است که میگوید:
حکمت یونانیان پیغام نفس است و هوی *** حکمت ایمانیان، فرموده ی پیغمبر است
تدریس و شاگردان
آقا میرزا عسگری (آقا بزرگ حکیم) پس از بازگشت از عتبات عالیات، در منزل بوده و برنامه تدریس داشتند و به اصرار آقایانی تا موقع رحلتش 1355 ه ق، به مدت 23 سال دائر بود.
کتب درسی شرح لمعه، برای درس خارج
کتب معقول، شامل: «شرح قوشچی»، «اشارات»، «شوارق»، «شواهد الربوبیه»، «مبدأ و معاد»، «شرح هدایة ملاصدرا»، «شرح منظومه ی ملاهادی سبزواری» و «اسفار ملاصدرا».
شاگردان ایشان در رشته ی معقولات، حجج الاسلام اخیر و بسیار بود. از جمله:
1- شیخ سیف الله الیی
2- سید حسن بجنوردی
3- محمود شهابی
4- حاج آقا حسین قمی
5- حسینعلی راشد
6- آقا شیخ هادی کدکنی
7- آقا میرزا محمد آزاده خراسانی
8- مهدی الهی قمشه ای
9- سید موسی قطب المحدثین خراسانی که از شاگردان و مصاحبان او بوده است.
10- کیوان سمیعی
11- شیخ محمدحسین خراسانی متوفی 1406ق
و از باب اینکه رشته ی درسی ایشان تماما معقولات و فلسفی بود، لذا به «آقا بزرگ شهیدی حکیم» در ایران شهرت پیدا کرد.
پایان زندگی
یکی از فرزندان ایشان به نام «میرزا مهدی» مردی فاضل و عالم و جامع بود که در تمام حوزه ی عظیم و پر رونق مشهد در آن زمان، مانند ستاره ای می درخشید. استاد شرح منظومه و اسفار و کفایه بود.
سال 1354 ق، در حالی که سن او میان سی، چهل بود از دنیا رفت و مشهد را عزادار ساخت.
گویا از دست رفتن این جوان برومند، توان پدر را گرفت و سال بعد 1355 ه ق آقا بزرگ حکیم در 70 سالگی دار فانی را وداع گفت و با درگذشت این دو بزرگ، پرونده ی روحانیت و حکمت و فلسفه در این خاندان بسته شد.
تنها اثری که از ایشان بر جای مانده، آراء حکما در مباحث اصالت وجود و ماهیت است که ظاهرا در دسترس هم قرار نگرفته است.
Sources :
منوچهر صدوقی- تاریخ حکماء و عرفاء متأخر
مرتضی مطهری- خدمات متقابل اسلام و ایمان
دائرة المعارف تشیع به نقل از دانشجویان خراسان
نقلی از سید مولی قطب المحدثین از شاگردان و مصاحبان آقابزرگ