نزول سوره های قمر، ص، اعراف و جن
سوره قمر محتوای آیات:
در سوره قمر راجع به مسائل زیر سخن گفته شده:
1- معجزه شق القمر بدست پیامبر اکرم (ص) و انکار این معجزه توسط مشرکین.
2- قیامت و احوال مجرمان در آن روز.
3- سرگذشت اقوام ظالم گذشته و عذابهائی که دیده اند.
4- روز رستاخیز و اوضاع متقین و معذبین در آن روز.
مکی یا مدنی بودن آیات: از نظر علامه طباطبایی تمام این سوره در مکه نازل شده اما برخی گفته اند تمام یا بعضی آن در مدینه نازل گشته و مکی بودن آنرا نپذیرفته اند.
موضوعات تاریخی: در این سوره بجز ماجرای شق القمر که توضیح آن در بخش «از بعثت تا هجرت پیامبر (ص)» گذشت به موضوع تاریخی مهم دیگری اشاره نشده.
سوره ص محتوای آیات:
در این سوره ابتدا در مورد توحید خداوند و نبوت پیامبر اسلام (ص) و لجاجت مشرکان در برابر این دو امر، سخن گفته می شود سپس سرگذشت تعدادی از انبیاء گذشته و سختی ایی که کشیده اند بیان شده و تصویری از سرنوشت کفار طاغی در روز قیامت، و جنگ و جدال آنها در جهنم ترسیم می گردد. در ادامه، از آفرینش انسان و مقام والای او سخن گفته شده و دست آخر دشمنان لجوج اسلام مورد تهدید قرار می گیرند و به رسول خدا (ص) تسلای خاطر داده می شود.
مکی یا مدنی بودن آیات: سوره ی حاضر مکی می باشد.
موضوعات تاریخی: موضوع تاریخی مهمی که در این سوره بدان اشاره شده است مربوط به عملکرد ابوجهل و عده ای از قریش در برابر تبلیغات رسول الله (ص) می باشد. مرحوم کلینی این ماجرا را از قول امام باقر (ع) اینچنین نقل می کند:
«روزی ابوجهل و جماعتی از قریش نزد ابوطالب عموی پیامبر (ص) آمده و گفتند: «ای ابوطالب فرزند برادرت ما را آزار داده و خدایان ما را نیز آزرده خاطر کرده است. او را بخوان و به او دستور بده از خدایان ما دست بردارد تا ما نیز به خدای او ناسزا نگوییم». ابوطالب کسی را نزد پیامبر فرستاد و او را به خانه آورد وقتی پیامبر وارد منزل شد، به اطراف اطاق نگاه کرد، دید کسی جز مشرکان در کنار ابوطالب نیستند، فلذا فرمود: «السلام علی من اتبع الهدی» «سلام بر کسانی که پیرو راه هدایتند» سپس نشست. ابوطالب سخنان مشرکان را برای پیامبر (ص) شرح داد و پیامبر در جواب فرمود: «آیا آنها حاضراند جمله ای را با من موافقت کنند و شهادت به این سخن بدهند و در سایه ی آن سخن بر تمام عرب، پیشی گرفته و حکومت کنند؟» ابوجهل که از این سخن به وجد آمده بود و انتظار داشت کلید حکومت بر عرب را از دست پیامبر بگیرد گفت: «بله موافقیم، منظورت کدام جمله است؟» حضرت فرمود: «بگویید لا اله الا الله» و این بتها را که مایه بدبختی و ننگ شماست دور بریزید. هنگامی که حضار این جمله را شنیدند آن چنان وحشت کردند که انگشتان خود را در گوش هایشان گذاشته و با سرعت خارج شدند در حالیکه می گفتند: «چنین چیزی را تاکنون نشنیده ام، این یک دروغ بزرگ است». در این زمان، آیات آغازین سوره «ص» نازل شد.
سوره اعراف محتوای آیات:
خداوند متعال در ابتدای این سوره اشاره ی کوتاه اما با تاکیدی به موضوع مبداء و معاد داشته سپس برای احیای شخصیت انسان، داستان آفرینش آدم را با اهمیت فراوان شرح داده و بعد پیمان هایی که خدا از فرزندان آدم در مسیر هدایت و صلاح گرفته یادآوری می شود. سپس برای نشان دادن شکست و ناکامی اقوامی که از مسیر توحید و عدالت و پرهیزکاری منحرف می شوند و هم برای نشان دادن پیروزی مومنان راستین، سرگذشت بسیاری از اقوام پیشین و انبیای گذشته مانند نوح، لوط، شعیب (ع) را بیان کرده و آن را با سرگذشت مشروح بنی اسرائیل و مبارزه موسی (ع) پایان داده است. در انتهای سوره نیز مجددا به موضوع مبدا و معاد اشاره شده و سوره پایان یافته است.
مکی یا مدنی بودن آیات: بجز چند آیه که محل اختلاف اند الباقیی سوره در مکه نازل شده است
موضوعات تاریخی: در این سوره به مطلب تاریخی مهمی که مربوط به تاریخ اسلام باشد اشاره نشده
سوره جن محتوای آیات:
این سوره درباره موجودات ناپیدایی به نام جن سخن می گوید: برای آیات این سوره شان نزولی مانند شان نزول آیات 29 تا 32 سوره احقاف مطرح شده. این شان نزول حاکی از این مطلب است که نبوت پیامبر اسلام (ص) مخصوص به انسانها نیست بلکه این رسالت، رسالتی عمومی و گسترده بوده و موجودات عینی مانند جنیان را نیز شامل می شود. جنیان نزد رسول الله (ص) آمده و سئوالات خود را مطرح می نمودند و به استماع قرآن می پرداختند و گاها آیات مورد استماع را برای دیگر جنیان نیز نقل می کردند.
مکی یا مدنی بودن آیات: سیاق آیات این سوره نشان دهنده نزول آن در مکه است چه اینکه در آن سخن از بعثت و گوش دادن جنیان به قرآن مجید آمده و سپس از قول جنیان می گوید: «انا سمعا قرآنا عجبا...»؛ «ما کلام عجیبی شنیدیم..»؛ (احقاف /29). این کلام آنها نشان می دهد که سابق بر آن چنین کلامی نشنیده بودند فلذا آیات باید مربوط به اوایل بعثت و پیش از هجرت باشد.
موضوعات تاریخی: روایت شده است: روزی پیامبر اسلام (ص) به همراه طایفه ای از اصحاب خود به راه افتاد تا به بازار عکاظ برود و این در ایامی بود که جنیان از صعود به آسمان ممنوع شده بودند (و) دیگر خبرهای آسمان به ایشان نمی رسید. با اطلاع از این ممنوعیت فهمیدند که حادثه ی خاصی رخ داده فلذا پس از گفت وگوهای مختلف به این نتیجه رسیدند که باید شرق و غرب عالم را جستجو کنند تا علت محرومیتشان از صعود به آسمان را بیابند.
آن روز که پیامبر (ص) به سوی بازار عکاظ روانه بود، طایفه ای از جن برای جستجو به سرزمین تهامه آمده بودند و از پیش روی رسول خدا (ص) گذر کردند. آن حضرت مشغول نماز صبح بود، وقتی شروع به خواندن قرآن کرد، جنیان ایستادند تا خوب گوش دهند، سپس گفتند: «حادثه همین است» این است که بین ما و اخبار آسمانی حائل شده، سپس بدون درنگ نزد قوم خود برگشته و گفتند: «انا سمعنا قرآنا عجبا یهدی الی الرشد...» بعد از این جریان بود که خدا متعال به رسول اکرم (ص) وحی کرد: «قل احی الی انه استمع نفر من الجن...»؛ «بگو به من وحی شده است بدرستیکه شخصی از میان جنیان به قرآن کریم گوش فرا داده و...»
Sources :
سید محمد حسین طباطبائی- ترجمه‌ی تفسیر المیزان- جلد 8- 17 و 20
ناصر مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- جلد 19
ابوالحسن علی بن ابراهیم قمی- تفسیر قمی- جلد 2
محمد فقیهی رضائی- تحقیق قرآن کریم