حدود یا تعریفات
این کتاب یکی از تألیفات فشرده ابن سینا است که به زبان فارسی نوشته شده و به عربی و فرانسه نیز ترجمه شده است. ابن سینا این رساله را به خواهش یکی از دوستان و به اصرار ایشان به رشته تألیف کشیده و در طی آن از هفتاد و دو کلمه فلسفه مشاء تعریف منطقی کرده و در آغاز رساله، صعوبت تعریف و دشواری قبول پیشنهاد یاران را با صراحت خاطر نشان کرده است.
عنوان رساله الحدود یا تعریفات است (جمع حدود) که مراد از آن در این کتاب قصاص یا کیفر شرعی و مرز و اندازه و معانی دیگر واژه حد نیست بلکه مقصود حد منطقی است یعنی تعریف چیزی به جنس قریب و فصل قریب آن.
معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تاکنون در عالم بوده اند. او در سال 370 هـ ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد. خودش می گوید: کتاب هایی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم. ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود ولی از طرفی پزشکی پر مشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 هـ ق، کتاب "قانون در طب" خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان رو به رو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تألیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پر بار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 هـ ق، در سن 58 سالگی، دارفانی را وادع کرد. (برای آگاهی از زندگی کامل او به منابع مربوطه مراجعه شود).
ساختار بندی کتاب:
این کتاب شامل یک مقدمه و 72 تعریف است که تعاریف شامل واژه های زیر است:
تعریف حد، رسم، عقل، نفس، صورت، هیولی، موضوع، ماده، عنصر، اسطقس، رکن، طبیعت، طبع، جسم، جوهر، عرض، ملک (فرشته)، فلک، ستاره، خورشید، ماه، جن، آتش، هوا، آب، زمین، جهان، حرکت یا جنبش، دهر، زمان، آن (لحظه)، نهایت، بی نهایت، نقطه، خط، سطح، بعد (فاصله)، مکان، خلاء (تهی)، ملأ (پری)، عدم، سکون، سرعت، کندی (بطؤ)، اعتماد و میل، سبکی، سنگینی (ثقل)، حرارت (گرما)، برودت (سردی)، رطوبت، خشکی (یبوست)، خشن (زبر)، صاف، سخت، نرم، سست، شکننده، شفاف، تخلخل، اجتماع، دومماس، متداخل، متصل (پیوسته)، اتحاد، تتالی (پیوستگی)، توالی، علت، معلول، ابداع، خلق (آفرینش)، احداث، قدم (دیرینگی).
Sources :
ابن سینا- حدود یا تعریفات