قصیده عینیه
قصیده عربیه عینیه مشتمل بر مطالب عرفانیه و مآرب روحانیه از سیر طبیعی نفس و سلوک غریزی روح و هبوط در مدارج ناسوتیه و صعود در مدارج ملکوتیه و محتوی است بر تنبیهات و تشویقات سالک در طی طرق و مسالک به قطع علایق بدنیه و رفع عوائق جسمانیه که از لوازم تکمیل نفوس بشریه و از مناظم اکمال مقامات انسانیه است که ترک آنها موجب زیان و خسارات ابدیه و باعث حرمان از نعم و آلاء حقیقیه است و نیز مشعر است به یک نوع استفهام و یک نحو استعلام از اینکه این طائر قدس جاودانی که آن را نفس انسانی می خوانند برای چه در این فرودگاه ظلمانی و این جایگاه زندانی نزول و حلول نموده است و...
مجموع این قصیده که در غالب نسخ بیست و یک بیت است و در بعضی بیست بیت که غدت مفارقة الخ را ندارد.
معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تاکنون در عالم بوده اند. او در سال 370 هـ ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد. خودش می گوید: کتاب هایی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم. ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود ولی از طرفی پزشکی پر مشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 هـ ق، کتاب "قانون در طب" خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان رو به رو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تألیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پر بار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 هـ ق، در سن 58 سالگی، دارفانی را وادع کرد. (برای آگاهی از زندگی کامل او به منابع مربوطه مراجعه شود).
نظر صاحبنظران:
همان طور که حکیم الهی در مقدمه آورده است «قصیده عربیه عینیه» ابن سینا در میان قصائد عربیه دیگر مانند خود ایشان در میان علماء و حکما است. چرا که قطع نظر از صنایع شعریه و محسنات بدیعیه و قواعد لفظیه و معنویه و قوانین و نکات ادبیه و تمثیلات و تشبیهات خطاییه و استعارات و کنایات بیانیه که از شرایط و اجزای فصاحت و بلاغت محسوبند مشتمل است بر مطالب عرفانیه.
ساختار بندی کتاب:
در ابتدای این کتاب اشعاری به خامه محمدعلی حکیم الهی فریدنی در باب قصیده عینیه ابن سینا و در اوصاف و آثار شیخ آورده شده است.
بعد از یک مقدمه کوتاه، تاریخ ولادت و وفات شیخ که در ابیاتی گنجانده شده است (به خامه حکیم الهی) آورده شده است.
سپس قصیده عربیه عینیه شیخ آورده شده که بعد از هر بیت معنی آن (چم) و سپس بیت فارسی آن آورده شده و مراد از آن را بیان کرده است (چامه) (هر بیتی از آن را به علامت چم به فارسی سره کلمه به کلمه معنی کرده و زیر آن نوشته است پس از آن همان بیت را به علامت چامه به دو بیت فارسی سره معنی کرده و مراد از آن را بیان کرده است.)
علاوه بر این پاسخ اجمالی آن نیز به ده بیت فارسی سره سروده است به همان نظر، پس از آن به وجه تکمیل و به طریق تعلیل به یازده بیت عربی نیز آن را جواب داده است. به نحوی که با براهین عقلیه موافق و با آیات قرآنیه مطابق است.
جهت مثال:
هبطت الیک من المحل الأرفع *** ورقاء ذات تعزز و تمنع
چم
فرود آمد به سوی تو از جایگاه بلندتر
کبوتـری خداوند چیرگـی و بزرگـی
چامه
فرود آمـد از جایــگاه بلند *** ترا یک کبوتر بسی ارجمند
بود آن کبوتر ترا آنروان *** که باشد بزیـــر و ببالا روان
ساختاربندی به صورت خلاصه:
- بیست و یک بیت عربی با عنوان (پرسش تازی)
- ده بیت عربی با عنوان (پاسخ تازی): پاسخ به چامه تازی به نظر شیخ
- ده بیت فارسی (پاسخ پارسی): پاسخ به چامه پارسی به نظر شیخ
- یازده بیت عربی (پاسخ تازی): پاسخ به چامه تازی به نظر حکیم الهی
- ده بیت فارسی (پاسخ پارسی): پاسخ به چامه پارسی به نظر حکیم الهی
Sources :
ابن سینا- قصیده عینیه