کتاب حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانی
از زمانی که حضرت امام خمینی به اصرار فضلا و بزرگان حوزه علمیه، قدم به عرصه مرجعیت و هدایت عامه نهادند تا آنجا که فرصت یافتند، به نوشتن فروعات فقهی (خواه به صورت مستقل یا به صورت حاشیه بر کتب فقهی) اقدام نمودند. رساله مرحوم خراسانی (ظاهرا) اولین بار مطابق با فتاوای مرحوم آیه الله العظمی حاج سید ابوالحسن اصفهانی نگارش یافت. حاشیه بر رساله ارث مرحوم خراسانی از اولین نوشته های فقهی فارسی حضرت امام می باشد که حدود سال 1372 هـ.ق به رشته تحریر درآمده است. شاید علت حاشیه کردن این رساله از سوی ایشان، ناتمام بودن مبحث ارث در کتاب وسیلة النجاة مرحوم آیه الله العظمی حاج سید ابوالحسن اصفهانی بوده باشد؛ زیرا اولین نسخه از این حاشیه به خط حضرت امام در انتهای نسخه خطی حاشیه بر وسیلة النجاة در ادامۀ آن به تحریر درآمده است.
اما باید توجه داشت که در مقام تعارض بین محتوای این رساله با سایر کتب فتوایی حضرت امام، ترجیح با آخرین فتوای ایشان است و مراجعه به این اثر (به تنهایی) مبری ذمه نخواهد بود.
معرفی اجمالی نویسنده:
آیة الله حاج سید روح الله مصطفوی، مشهور به امام خمینی، فقیه، مرجع تقلید، نویسنده، مبارز و رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران که در 20 جمادی الثانی سال 1320 برابر با 1281 ش روز تولد حضرت زهرا (س)، در خمین (ایران) به دنیا آمد. در 4 ماهگی پدرش سید مصطفی را از دست داد، دوران کودکی به مکتب خانه در خمین رفته و بعد در سن طلبگی ادبیات فارسی ابتدایی و حساب و هیئت و بعد دروس مقدمات را خواند. در 15 سالگی به علت شیوع وبا، مادرش نیز از دنیا رفت. 19 ساله بود که به دلیل نبودن مدرسه در خمین، برای ادامه تحصیل به اراک رفته و در حوزه درس آیة الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، دروس منطق، مطول، لمعه و ادبیات عرب را خواند. سال 1340 هـ ق برابر با 1301 ش، آیة الله حائری به اصرار علمای قم، به آنجا رفته و حوزه قم را تأسیس کردند و بسیاری از طلاب، از جمله سید روح الله نیز 4 ماه بعد به قم رفت.
بعد از چهار سال دوره درسهای سطح، سال 1344 ق، به مدت یازده سال نزد حاج شیخ، درس فقه و اصول خوانده و همزمان دروس فلسفه و تمام منظومه ملاهادی سبزواری را در مدت 4 سال فرا گرفت و در ضمن، تدریس منظومه را شروع کرد و سال 1313 ش، به درجه اجتهاد نائل شد. روح عرفانی در ایشان از سال 1307 در سنین 26 یا 27 سالگی و مراحل سیر و سلوک او در خدمت مرحوم آیة الله محمدعلی شاه آبادی بودند. از اساتید دیگر ایشان، آیة الله رفیعی قزوینی بودند. حدود 20 سال، ایشان به تدریس و تالیف پرداخته و در عین حال با تلاش و جدیتی که داشت، مسائل سیاسی مملکت را دنبال و با شخصیت هایی چون مرحوم مدرس، ملاقات هایی نمود. آغاز فعالیت سیاسی آقا روح الله را باید از شهریور 1320 ش، زمانی که شعله های جنگ جهانی دوم به ایران کشیده شد، حساب کرد و فعالیت سیاسی انقلابی وی، سال 1314 ش بعد از جنگ جهانی دوم و به قدرت رسیدن "کندی" بروز کرد و بعد قیام سال 42 و زد و خورد در مدرسه فیضیه قم و سخنرانی وی در آنجا بر علیه شاه وقت (محمدرضا پهلوی) و اسرائیل و نهایتا دستگیری او به بعد از چند ماه، به اصرار مردم و علما، آزاد شده و سپس در آبان سال1343 ش به ترکیه تبعید شدند.
در مهر ماه 1344 ش، از ترکیه به عراق فرستاده شد. هر چند سالها به ظاهر در عراق و در سکوت و آرامش به سر می برد ولی هیچگاه از مبارزه بر علیه طاغوت و رژیم ستمشاهی و اسرائیل و دشمنان اسلام، دست برنداشت تا اینکه سال 1357 ش، به دنبال مبارزات مردم ایران با محمدرضا شاه پهلوی و حکومت او و در نهایت سقوط شاه و دولتش، این بزرگمرد تاریخ، در دی ماه 1357 ش به ایران برگشت و به عنوان رهبر بزرگ انقلاب و مؤسس جمهوری اسلامی ایران، یازده سال، انقلاب را رهبری و 13 خرداد 1368 ش، در سن 87 سالگی دار فانی را وداع کرد.
ساختاربندی کتاب:
مقدمه در ذکر چند امر:
امر اول: در ذکر بعضی از روایات شریفه در فضیلت علم به فرائض
امر دوم: در بیان آنکه رحم شامل چه مقدار از قرابت است
امر سوم: در بیان حقوق به جا مانده از میت
فصل اول: در بیان درجۀ ارث نسبت به سایر مصارف ترکه میت
فصل دوم: در بیان مقتضی و موانع ارث
فصل سوم: در سهام و فرائض مقرره در قرآن مجید
فصل چهارم: در کیفیت ارث بردن طبقه اول
فصل پنجم: در کیفیت ارث بردن طبقه دوم
فصل ششم: در کیفیت ارث بردن طبقه سوم
فصل هفتم: در کیفیت توارث به اسباب در چهار عنوان:
عنوان اول: در کیفیت ارث بردن به سبب زوجیت
عنوان دوم: در کیفیت ارث بردن به ولای عتق
عنوان سوم: در کیفیت ارث بردن ولاء ضامن جریره
عنوان چهارم: در ارث به ولای امامت است.
Sources :
امام خمینی- حاشیه بر رساله ارث ملا هاشم خراسانی