عقبات صراط و نظر شیخ صدوق در این خصوص
در صراط و راهی که از آن عبور میشود مزال و لغزشگاههائی است که آنها را عقبه نامند. عقبه و کریوه عبارت است از پرتگاههائی که در کوهها موجود است، و راه در آنجا باریک و خطرناک میگردد، بطوریکه در اثر مختصر بی احتیاطی و لغزش کافیست که انسان سقوط کند و در درون دره پرتاب گردد.
مرحوم شیخ صدوق در کتاب اعتقادات دربارۀ عقبات، بیانی دارد که با توضیح ما چنین است: اعتقاد ما در عقباتی که در طریق محشر است اینست که هر عقبه ای نامش به نام یکی از واجبات است که بدان امر شده است و یا از بجا آوردن آن نهی گردیده است؛ مانند عقبه نماز، عقبه روزه، عقبه زکات، عقبه جهاد، عقبه حج، عقبه امانت، و ولایت و غیر آن از تکالیفی که بر انسان شده است؛ و یا عقبه ترک دروغ و ترک غیبت و ترک زنا و سائر محرمات الهیه. هر یک از این واجبات محرمات یک بندی دارد که انسان باید از آن بند بگذرد، اگر از عهده بر آید، میگذرد و از آن بند عبور میکند و از آن عقبه نجات می یابد، و گرنه در همانجا متوقف میگردد و مورد سؤال قرار میگیرد و خطاب «وقفوهم إنهم مسئولون؛ و آنها را نگه دارید که بازخواست خواهند شد» (صافات/ 24)، به آنها زده میشود.
مثلا از او پرسش میشود که دربارۀ امانت چه کردی ؟! دربارۀ نماز چه کردی ؟! و یک یک در عقبات از او سؤال میشود، و اگر از عهدۀ جواب برآید، و یا آنکه رحمت خدا شامل حال او شود و از آن عقبه بگذرد، میرسد به عقبه دیگر. و اگر از آن عقبه نیز نجات یابد میرسد به عقبه دیگر، و همینطور به ترتیب از یک یک عقبات او را عبور میدهند، و در هر یک او را نگاه داشته و از او بازپرسی به عمل می آید تا اگر از عهدۀ جواب بر آمد و سالم بیرون جست، میرسد به دار بقاء و زندگی جاودانه ابدیه الهیه که در آنجا حیات سرمدی است، موتی نیست، و مرگی و ضعفی وجود ندارد. و به سعادتی میرسد که با آن شقاوتی نیست. و در جوار حضرت حق جل و عز سکنی می گزیند، و با پیامبران و حجج الهیه و صدیقان و شهیدان و صالحان از بندگان خدا شریک و سهیم و جلیس و مصاحب و همنشین میگردد.
و اگر در یکی از این عقبات از عهدۀ سؤال برنیاید، و از حقی که بر عهدۀ او بوده برنیامده باشد و از عمل صالح خودداری نموده باشد، و رحمت خدا شامل حال او نگردد؛ در آن عقبه محبوس میشود، و قدمش میلرزد و از آنجا به داخل جهنم می افتد، نعوذ بالله منها. و این عقبات و بندهای صراط قیامت عینا مانند آن عقباتی است که ما در کوهها داریم؛ که اگر از یک عقبه رد شدیم که شدیم، و گرنه اگر احیانا لغزشی از انسان حاصل شود، انسان سقوط میکند. و این عقبات و گردنه ها همه بر روی صراط است. نام یک عقبه ولایت است که تمام خلائق را در آنجا متوقف میکنند و از ولایت أمیرالمؤمنین و ائمه (ع) سؤال میکنند؛ کسی که خوب از عهدۀ جواب بر آید نجات پیدا می کند و عبور می نماید، و کسی که آنچه را باید آنجا بیاورد نیاورد، آنجا می ماند و به دورن می افتد، و اینست معنای گفتار خداوند عزوجل: «وقفوهم إنهم مسئولون».
و از همه عقبات مهمتر مرصاد است که خداوند در قرآن کریم میفرماید: «إن ربک لبالمرصاد؛ بدرستیکه حقا پروردگار تو در کمینگاه است» (فجر/ 14). خداوند عزوجل میگوید: «و عزتی و جلالی لا یجوزنی ظلم ظالم؛ سوگند به عزت و جلال خودم که ستم هیچ ستمگری نمی تواند از اینجا عبور کند». نام یکی از عقبات رحم است. و همچنین به نام هر یک از واجبات و محرمات عقبه ای داریم که در آنجا انسان را نگه میدارند و پرسش میکنند.
Sources :
سید محمد حسینی تهرانی- معادشناسی 8- صفحه 91-94