آقاضیاءالدین عراقی
علی، معروف به ضیاءالدین فرزند آخوند ملا محمد کبیر سلطان آبادی (عراقی)، در سال 1278 ق در محله حصار قدم سلطان آباد (اراک) به دنیا آمد. ملا محمد پدر آقاضیاء (م 1290 ق) در عصر خود، عالمی بزرگوار و فقیهی وارسته بود و به تقوا و پرهیزگاری شهرت داشت. آقاضیاءالدین که دارای هوش سرشار و استعدادی فوق العاده بود، مقدمات علوم اسلامی را نزد پدر و سایر علما، در زادگاهش فرا گرفت و در سال 1302 ق برای ادامه تحصیل راهی اصفهان گردید و در مدرسه صدر اقامت گزید. آقاضیاء شش سال در حوزه علمیه پر رونق اصفهان، از محضر استادان بزرگواری چون آیات عظام: 1- آقا سید محمدهاشم چهارسوتی (م 1318 ق) 2- میرزا جهانگیرخان قشقائی (م 1328 ق) 3- میرزا ابوالعالی کلباسی (م 1315 ق) 4- آخوند ملامحمد کاشی (م 1333 ق) دروس سطح عالی فقه، اصول، حکام و فلسفه را آموخت.
آقاضیاء در اواسط سال 1307 ق به عراق مهاجرت نمود و ابتدا به شهر سامرا که از مراکز اجتماع طلاب مهاجر و دارالعلم آن زمان بود، رفت. مدتی را به خیال و عنوان این که در مسند قضا نشسته، به حل و فصل امور مردم گذراند؛ اما پس از چند ماه ناگهان از این خیال و علاقه به مسند، منصرف شد و با شنیدن آوازه و شهرت میرزا حبیب الله رشتی، سامرا را ترک و به سوی نجف حرکت کرد و تا آخر عمر در آن حوزه کهن و مهم و پایگاه و مرکز علم، ماندگار شد. وی پس از سال ها تحصیل به درجه اجتهاد نائل آمد و به کسی که دریایی از علم و معارف دینی در سینه اش نهفته است، شهرت یافت.
آقاضیاء الدین در تمام دوران تحصیل به تدریس نیز اشتغال داشت و از برترین مدرسین و سرآمد استادان هم عصر خود بود. او پس از وفات استادش، آخوند خراسانی، حوزه تدریس مستقلی تشکیل داد و به عنوان مدرسی بزرگ، متفکری صاحب نظر و مسلط بر آراء و نظریات دیگران انجام می گرفت، فوق العاده بود. این امر باعث شهرت و برتری او بر دیگران شد و وی را در شمار مجددان علم اصول قرار داد. وی در 30 سال تدریس خود، که تا پایان عمر او به طول انجامید، چند دوره اصول فقه و یک دوره فقه کامل، که اکثر آن بحث های فقاهتی و تألیفات حاج آقا رضا همدانی (م 1322 ق) بود، را تدریس کرد. وسعت اطلاع، تسلط بر خود در مناقشات علمی، حسن بیان و القاء مطالب، عنایت به آراء و اندیشه های گذشته و شاگردان، صاحب نظر بودن در مشکلات علمی و کثرت شاگردان و حریت فوق العاده آنها در طرح مسائل، از ویژگی های تدریس اوست. از ویژگی های دوره تدریس آقاضیاءالدین در نجف این بود که در این برهه در حوزه علمیه نجف شخصیت ها و رجال برجسته ای مشغول تدریس و تربیت طلاب بودند. از چهره های سرشناس و معاصر آقاضیاءالدین می توان به آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی (م 1365 ق)، شیخ محمدحسین اصفهانی معروف به کمپانی (م 1361 ق) و میرزای نائینی (1355 ق) اشاره کرد. آقاضیاء و معاصرانش در دوره ای جدید از علم اصول قرار داشتند که مؤسس آن وحید بهبهانی بود (م 1205 ق). آقاضیاء، محمدحسین اصفهانی و دیگران تحولی را که شیخ انصاری پس از وحید بهبهانی به وجود آورده بود، تداوم بخشیدند و علم اصول فقه را به حد کمال رساندند. شیوه آقاضیاء در تدریس نیز همان شیوه شیخ انصاری بود. او در بحث هایش از عناصر مشترک اجتهادی و قواعد اصولی استفاده می کرد. بدین ترتیب هرجا بحث از علم اصول و تحول و احیای آن است. نام آقاضیاء نیز هست. از برکات وجودی آقاضیاء در طول سال های متمادی تدریس، تعلیم و تربیت صدها عالم، فقیه و دانشمندان نام آوری است که از مجالس درس و بحث او بهره ها بردند. مجتهدان ایران و عراق، بی واسطه یا باواسطه، از شاگردان او هستند. آقاضیاء به بلند همت بودن، تواضع، فروتنی، خوش اخلاقی و زهد که سرآمد فضایل اخلاقی اند، معروف و از نظر هوش و فکر، دقت و نظم، ذوق سلیم و حسن معاشرت و پرهیز از تکلف برای معاشران و مراجعان، زبانزد عام و خاص بود. بدین جهت شاگردانش او را بسیار دوست می داشتند و نهایت ادب و احترام را نسبت به او رعایت می کردند.
آقاضیاءالدین، عشق وافری به اهل بیت (ع) خصوصا امام حسین (ع) داشت. او مجلس روضه خوانی مفصلی را در ایام محرم در منزلش برقرار می ساخت و خود به منبر می رفت و از روی مقتل مصیبت می خواند و بسیار می گریست و اهل مجلس را می گریاند. سرانجام این مشعل فروزان علم در شب دوشنبه 29 ذیقعده سال 1361 ق در نجف اشرف دعوت حق را اجابت نمود. جنازه او با شکوه تمام، تشییع و در حجره نزدیک صحن مطهر امیرالمؤمنین (ع) به خاک سپرده شد.
اساتید آقاضیاءالدین:
1- میرزا حبیب الله رشتی (م 1312 ق)
2- آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (م 1329 ق)
3- سید محمدکاظم طباطبایی یزدی (م 1337 ق)
4- میرزا حسین خلیلی (م 1326 ق)
5- ملافتح الله شریعت اصفهانی (م 1339 ق) معروف به شیخ الشریعه
6- سید محمد طباطبایی فشارکی
7- میرزا ابراهیم محلاتی شیرازی
شاگردان آقاضیاءالدین:
از میان انبوه شاگردان ایشان به چهره هایی برمی خوریم که از نظر علم و تقوا، در افق بالاتری قرار دارند:
1- آیت الله سید محسن حکیم (م 1390 ق) از مراجع بزرگ شیعه
2- آیت الله سید محمدتقی خوانساری (م 1371 ق)
3- آیت الله سید احمد خوانساری (م 1405 ق)
4- آیت الله سید ابوالقاسم خویی (م 1413 ق)
5- آیت الله سید محمود شاهرودی (م 1394 ق)
6- آیت الله سید عبدالله شیرازی (م 1405 ق)
7- آیت الله سید عبدالهادی شیرازی (م 1383 ق)
8- آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی (م 1414 ق)
9- آیت الله محمدهادی میلانی (م 1395 ق)
10- آیت الله سید شهاب الدین مرعشی (م 1411 ق)
11- آیت الله آقا میر سیدعلی یثربی کاشانی (م 1379 ق)
12- آیت الله شیخ محمدتقی بهجت
آثار و تألیفات:
از جمله آثار علمی آقاضیاء که در فقه و اصول نگاشته شده و باقی مانده، عبارتند از:
1- استصحاب العدم الازلی
2- احکام الرضاع
3- البیع
4- تعاقب الایدی
5- تعلیقات علی رسائل الشیخ الانصاری
6- حاشیه جواهرالکلام
7- حاشیه العروةالوثقی
8- حاشیه کفایة الاصول
9- حاشیه المکاسب
10- شرح التبصره
11- الصلاة
12- قاعدة الحرج
13- قاعدة لاضرر
14- القضاء
15- مقالات و ..... .
Sources :
حبیب الله سلمانی آرانی- سایت اندیشه قم