نجوم از منظر روایات
علامه مجلسى رحمت الله بخش بزرگى از کتاب گران سنگ «بحارالانوار» را به این امر اختصاص داده و صدها حدیث و روایت را خاطر نشان ساخته که نکات سودمندى به دست مى آید؛ مانند:
امام سجاد (ع) مى فرماید: حرکت خورشید، ماه، نجوم و کواکب و گردش آن ها در مدار و فلک مشخص همه به تقدیر خداوند و به کمک فرشتگان و مأموران الهى صورت مى پذیرد.
امام باقر (ع): خورشید داراى لایه هایى و طبقاتى است. این سخن امروزه ثابت شده است.
پیامبر اکرم (ص): اگر نور ماه هم چون نور خورشید بود روز از شب تشخیص داده نمى شد، نماز و روزه مردم از بین مى رفت و مردم در شناخت سال ها در اشتباه مى افتادند.
امام علی (ع): تاریکى هایى که روى کره ماه مشاهده مى شود. یک مسئله پیچیده و مشکلى است که (امروزه زمان آن حضرت) فهم آن آسان نیست.
على بن ابى طالب (ع): آسمان ها از دود و بخار آب آفریده شده اند.
پیامبر (ص): در آسمان ها، آب فراوان وجود دارد، چنان که در زمان حضرت نوح (ع) درهاى آسمان باز شد و باران قوم نوح را غرق کرد. دریاهایى به مراتب بیش از دریاهاى کره زمین در آسمان ها وجود دارد، چنان که ابزار و آلات نجومى کنونى از آن خبر داده است.
امیرالمؤمنین (ع): نجوم، توسط یک عمود نورى به هم دیگر پیوسته و ارتباط دارد.
شاید مراد آن حضرت بیان جاذبه عمومى باشد و یا خبر از قانون یا قوانین دیگر داده است.
امام صادق (ع): آفریده هاى دیگرى نیز در آسمان ها وجود دارد.
امام صادق (ع): برخى از ستارگان از مرکز فلک خود جدا نمى شوند و دسته جمعى حرکت مى کنند منظومه وار و برخى از آن ها به تنهایى حرکت دارند.
افلاک و نجوم توسط اسمى از اسماء الله در حرکتند. اجرام فلکى نخست بسته بودند، سپس باز شدند. این یک نظریه در کیهان شناختى امروزه به شمار مى رود. سیاراتى هستند که حرکت هاى بازگشتى (رجعى) دارند؛ چنان که امیرالمؤمنین ذیل آیات «فلا اقسم بالخنس الجوار الکنس»؛ «پس سوگند به اختران بازگردنده». (تکویر 15). مى فرماید منظور پنج سیاره زحل، عطارد، مشترى، بهرام - مریخ، و زهره اند.
سیاره زحل (کیوان) در چند روایت به نام نجم امیرالمؤمنین یاد شده و جالب این که امام صادق (ع) مى فرماید: خداوند جنس این سیاره را از یخ و آب سرد قرار داده است.
امروزه ثابت شده است که جنس سیاره کیوان از یخ منجمد و سایر گازهاى سبک است؛ بنابراین، اگر این سیاره به دریاهاى کره زمین سقوط کند روى آب مى ماند. در این روایات و روایات ذکر نشده، نکات جالبى از فواصل سیارات و ستارگان، نورشناسى و... وجود دارد:
امام کاظم (ع): حق تعالى نجوم را ستایش کرد و اگر دانش صحیحى نبود مدح نمى کرد پیامبران الهى همه به این دانش عالم بودند حضرت ابراهیم (ع) عالم به نجوم بود؛ چنان که قرآن کریم مى فرماید: «فنظر نظرة فى النجوم فقال انى سقیم، صافات آیه 89 و 90»؛ و اگر به این دانش آگاه نبود در نجوم نظر نمى افکند و نمى گفت من بیمارم.
هم چنین حضرت ادریس (ع) در زمان خود به دانش نجوم از همه مردم داناتر بود. هم چنین «ذوالقرنین» در این علم ماهر بود. خداوند در قرآن به این دانش قسم یاد کرده است: «فلا اقسم بمواقع النجوم، واقعه، 75»؛ «پس سوگند به جایگاه هاى ستارگان».(واقعه /75)
بعد از علم قرآن هیچ علمى شریف تر از نجوم نیست، این دانش از علوم پیامبران، اوصیا، و وارثان پیامبران است.
پیامبر (ص): این علم را فراگیرید تا در تاریکى بیابان و دریا راهنمایتان باشد. نجوم، دانش حضرت آدم است «النجوم هى علم آدم».
امام صادق (ع): با منجم یمنى گفتارى زیبا پیرامون نورشناسى و تفاوت میان درجه هاى نور مشترى، ماه، عطارد دارد، و نیز درباره تاثیر نور ستارگان بر موجودات زمین از جمله بر شتران، گاوان، سگان و...
گفتمان شگفت انگیز امیرالمؤمنین و دهقان منجم درباره احکام نجوم و محاسبات نجومى، هم چون تأثیر آن ها در نوزادان و مردن انسان ها و اشاره نمودن به جاسوسى که در لشگر او بود، و در جا سکته کردن جاسوس به توهم لو رفتن خود.
گفت و گوى امام صادق (ع) و زندیق درباره حرکت دقیق و منظم نجوم در افلاک و مدارات خود بدون این که لحظه اى از مقدار حرکت خود بکاهند و سستى کنند، و نهى از شنیدن و ترتیب اثر دادن به گفته منجمان یعنى آن دسته منجمانى که تأثیر کواکب را از خداوند ندانسته و همه را به فلک منسوب مى دانسته اند؛ از این رو صدوق رحمة الله مى گوید: منجم ملعون کسى است که فلک را قدیم مى شمرد و خداوند فلک آفرین را قدیم نمى داند «هو الذى یقول بقدم الفلک و لایقول بمفلکه و خالقه عزوجل».
مى دانیم خاندان «نوبخت» بیش ترین منجم و دانشمند را تربیت کرده است، دو نفر از این خاندان به نام «محمد و هارون» فرزندان «ابوسهل» به حضرت صادق علیه السلام نامه اى نگاشته و در آن خاطرنشان ساخته اند: پدران و نیاکان ما همه منجم بوده اند، آیا براى ما صحیح است در این فن نظر داشته باشیم و کاوش به عمل آوریم؟ امام صادق علیه السلام در پاسخ مى نویسند: آرى صحیح است تا وقتى از توحید خارج نگردید.
امام صادق (ع): نجوم از دانش هاى پیامبران است و امیرالمؤمنین (ع) اعلم الناس به نجوم بوده است.
امام باقر (ع): نبوت حضرت نوح از طریق علم نجوم به دست آمد.
امام صادق (ع): آبستن شدن مادر حضرت موسى و به دنیا آمدن موسى را منجمان به فرعون خبر دادند.
برخى از منجمان یهود بعثت حضرت محمد (ص) را خبر دادند.
امام صادق (ع): خبر شکست لشگر یزدگرد و پیروزى مسلمان از راه نجوم بود.
دلالت نجوم بر ولادت حضرت مهدى (ع) و امامت او.
امام صادق (ع) به عبدالرحمان سیابه مى فرماید: دانش نجوم به دین هیچ کس زیان وارد نمى سازد.
امام صادق (ع) به «هشام خفاف» فرمود: اصل محاسبات نجومى و دانش نجوم حق است جز این که مردم از آن بهره چندانى ندارند؛ اما افرادى که دستى در وحى و الهام دارند و ویژگى هاى مواد و استعداد و قابلیت افراد را مى شناسند این علم را دارا هستند.
Sources :
علامه مجلسی- بحارالانوار- جلد 58- صفحه 244-88