امام محمد شافعی
ابوعبدالله محمدبن ادریس بن عباس شافع، مؤسس و پیشوای مذهب شافعی و سومین امام از ائمه اهل سنت و معروف به "امام شافعی" نسب او به هاشم بن عبدالمطلب که برادرزاده هاشم بن عبد مناف است، می رسد و منسوب به جدش "شافع بن سائب" است که رسول خدا و زمان او را درک کرده است. او در یکی از شهرهای فلسطین «غزه یا عقلان» و یا به قولی در یمن سال 150 هـ ق به دنیا آمد و همان روز ابوحنیفه مؤسس مذهب حنفی از دنیا رفت. پدرش را در کودکی از دست داد و با مادرش که او را به مکه برده بود، زندگی می کرد. زندگی سخت و فقیرانه ای داشتند. فقه و حدیث را در مکه آموخت و ظاهرا مدتی هم در یمن در طلب شعر و لغت و نحو و اینها بود، تا اینکه به پیشنهاد مصعب بن عبدالله بن زبیر که حدیث و فقه را یاد بگیرد، به مدینه رفت و از 20 سالگی نزد مالک بن انس، پیشوای مالکی ها به تعلیم پرداخت.
شافعی خودش می گوید: «من در مکتب خانه بودم، از معلم قرآن، آیات را یاد گرفتم و از حفظ کردم و هر حرفی که می زد، در خاطرم نشست. روزی به من گفت: برای من حلال نیست که از تو چیزی بگیرم. این شد که از مکتب بیرون آمدم، تکه های سفال و پاره های پوست و برگهای پهن نخل را جمع می کردم و در آنها حدیث می نوشتم. بالاخره به مکه رفتم و در بین قبیله هذیل که بسیار فصیح بودند، مدت 17 سال ماندم. هرجا که آنها کوچ می کردند من هم کوچ می کردم، زمانی که به مکه برگشتم، شعر و ادب و اخبار و ایام عرب را بسیار یاد گرفته بودم تا اینکه مردی از زبیریان روزی به من گفت: برای من سخت است که تو با این هوشیاری و فصاحت، فقه را نیاموزی. تو را نزد مالک می برم. این شد که من کتاب «الموطأ» مالک را که از قبل داشتم، در مدت 9 روز از بر کردم و بعد به مدینه نزد مالک بن انس رفته و در مجلس درس او زانو زدم.»
او تا موقع فوت "مالک بن انس" در مدینه ماند و بعد به یمن رفت و آنجا مشغول کارهای خودش شد، والی یمن در آن زمان، مردی ظالم در دستگاه هارون الرشید خلیفه عباسی بود، از این رو شافعی را که می ترسید با علویان شورش کند، دستگیر کرد و به نزد هارون الرشید فرستاد ولی هارون الرشید او را بخشید. محمدبن ادریس، مدتی به مصر و بعد سال 195 هـ ق به بغداد رفت و آنجا تدریس می کرد. بعد از 2 سال اقامت دوباره به مکه آمد، مجددا به بغداد برگشت و مدت بسیار کم آنجا بود که دیگر در سال 200 هـ ق در آخر ماه رجب در فطاط مصر وفات کرد. سن او، 54 سال و قبر او در مصر در مقبره بنی عبدالحکم، نزدیک قبور شهدا و زیارتگاه اهل تسنن است. از شاگردان مشهور او احمدبن حنبل رئیس مذهب حنبلی اهل تسنن است.
آثار:
اهل تسنن آثار بسیاری را از او ذکر کرده اند ولی چند نمونه آن عبارتست از:
1- الام
2- المسند الشافعی
3- السنن
4- کتاب الطهاره
5- کتاب استقبال القبله
6- کتاب ایجاب الجمعه
7- صلوة العیدین
8- صلوة الکسوف
9- المناسک الکبیر
10- کتاب الرساله الجدیده
11- کتاب اختلاف الحدیث
12- کتاب الشهادات
13- کتاب الضحایا
14- کتاب کثری الارض و ....
چون مراکز عمده تدریس او در بغداد و قاهره بود، مذهب شافعی بوسیله شاگردان و پیروانش نیز از این دو مکان، به تدریج در ممالک اسلامی بالخصوص در شام و خراسان و ماوراء النهر منتشر کردند. البته در قرون 5و6، بین شافعیه و حنابله در بغداد و بین شافعیه و حنفیه در اصفهان، درگیری های سختی شد و در زمان یاقوت، شافعیه بعد از مبارزه با شیعه و حنفیه بر ری، غالب شدند. مذهب شافعی، تلفیقی از دو طریقه اهل قیاس و حدیث است که برای قیاس، اصولی تمهید کرده اند. امروزه مذهب شافعی در مصر سفلی، آفریقای شرقی و جنوبی، عربستان غربی و جنوبی، اندونزی و قسمتهایی از فلسطین و قسمت هایی از آسیای مرکزی خصوصا کردستان رایج است. از مشهورترین علمای شافعی می توان «نسائی، ابوالحسن اشعری، ابواسحاق شیرازی، امام الحرمین، ابوحامد غزالی و امام رافعی» را نام برد.
Sources :
احمد سنجری- ترجمه وفیات الاعیان (منظرالانسان)
یاقوت حموی- معجم الادباء ج2
غلامحسین مصاحب- دائرةالمعارف فارسی
شیخ عباس قمی- تتمةالمنتهی