مفضل ابن عمر کوفی جعفی
مفضل بن عمر کوفی، جعفی است که خاندان جعفی از خاندان مشهور یمنی ساکن در کوفه بودند. جعفی نام تیره ای از قبیله «مذحج» است. برخی از افراد این قبیله در جنگ بدر در کنار پیامبر اسلام و بعضی (عام الوفود) به حضور پیامبر رسیدند. رویهمرفته جعفیان در بعضی از حوادث مشهور بعد از اسلام نقش داشتند. از میان آنها، حارث بن قیس جعفی از این قبیله، از یاران حضرت علی (ع) بود. در میان یاران امام دوم و سوم و چهارم، از آنها کسی دیده نشده ولی از دوره امام باقر (ع)، شمار جعفیان زیاد شد و در زمان امام صادق (ع) به اوج رسید.
مفضل بن عمر جعفی را از نزدیکان ائمه هدی علیهم السلام می دانند. غالب علمای شیعه چون کلینی، شیخ مفید، شیخ طوسی، او را صحابی خاص امام ششم و امام هفتم شیعیان می دانند و محدث قمی گوید که او جزو دربانان منزل ایشان بود و از حضرت صادق (ع) مالی در نزد او بود که اختلافات و مشاجرات شیعیان را با آن حل می کرد و "وجه المصالحه" را خودش می پرداخت و در واقع نماینده امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام بوده است. البته روایاتی هم در ذم او آمده ولی گویا نزدیک به صحت نباشد و روایاتی که در مدح اوست، بیشتر و محکم تر است. از جمله روایاتی در مدح اوست که امام صادق (ع) به وی فرمودند: «من ترا دوست دارم و دوست دارم کسی را که ترا دوست دارد و اگر معرفت اصحاب ما به قدر تو بود، کوچکترین اختلافی بین دو نفر پیدا نمی شد». در هر حال مورد وثوق و اعتماد ائمه بود.
توحید مفضل
رساله ای مذهبی و کلامی به عربی است. مشهورترین رساله ای است که بیانات توحیدی امام صادق (ع) و بازمانده و منسوب به امام صادق (ع) در کلام و توحید و اثبات ذات باری تعالی است که مفضل بن عمر، از حضرت خواسته بود که بر رد ملحدان و منکران بنویسد. به دستور حضرت مفضل 5 روز خدمت حضرت صادق (ع) رسید و حضرت مطالبی را برای او بیان کردند و چون در ضمن صحبت، امام، مناظره خود با پزشک هندی و احتجاج کلامی را با تمثل به «اهلیلج که واژه ای هندی است» برای مفضل بیان فرمود، این توحید مفضل به "حدیث اهلیلجه" نیز مشهور است. این رساله که به "توحید مفضل" مشهور شده، ارزش علمی و عملی اوست که بزرگان به آن بسیار اهتمام داشتند و به علت اهمیت خاص آن نزد علمای تشیع افرادی چون "سیدبن طاووس" مطالعه و تفکر درباره آن و همراه داشتن آنرا در سفر توصیه و تأکید کرده اند.
Sources :
شیخ عباس قمی- تحفة الاحباب- صفحه 519
دانشنامه جهان اسلام ج10
دائرة المعارف تشیع ج2