ابان ابن تغلب
ابوسعید ابان بن تغلب بن رباح جریری، فقیه، ادیب، قاری، مفسر اصولی لغوی و از محدثان مشهور شیعه امامیه در قرن دوم هجری قمری. بعضی از مأخذ، کنیه او را "ابوامیمه" و "ابوسعد و ابن سعید" نیز گفته اند. نسبت "جریری" به سبب اینست که او از موالی "بنی جریربن عباده" و نسبت "بکری" به او داده اند؛ به علت اینکه نسبت او به "تکر ابن وائل" جد بزرگ این خاندان می رسد. از تاریخ دقیق تولد و زادگاهش اطلاعی نداریم ولی از آنجا که به "کوفی" ملقب است، احتمالا او در کوفه بدنیا آمده و بیشتر سالهای عمرش را آنجا گذرانده است.
ابان بن تغلب، محضر سه امام معصوم شیعه (حضرت علی بن الحسین امام چهارم، حضرت محمد باقر امام پنجم و حضرت صادق علیهم السلام امام ششم) را درک کرده و از حوزه درس آنان استفاده فراوانی برد. علوم متداول آن زمان و احادیث بسیاری از این سه بزرگوار آموخت و در مکتب امام صادق (ع)، به مقام و منزلت والایی رسید. آن چنان که به کثرت روایت از امام صادق، معروف بود، زیرا تنها از آن حضرت سی هزار حدیث روایت کرده است. علم قرائت قرآن را از عاصم بن ابی النجود و سلیمان اعمش و طلحة بن مصرف یاد گرفت و یکی از سه نفری بود که توانست تمام قرآن را از "اعمش" یاد بگیرد. وی در این فن از افراد برجسته و ممتاز و از قاریان بزرگی بود که خودش، به روش خاصی قرآن را قرائت می کرد. علاوه بر قرآن و حدیث، در فقه، ادب، لغت و نحو، صاحبنظر بود و چون در آن زمان بر اثر آشنایی مسلمانان با فرهنگ و معارف اقوام دیگر، جدال های فکری و اعتقادی زیادی در موضوعات دینی به وجود آمده بود و فرق گوناگونی با مبانی فکری خود به آراء فقهی و کلامی برخاسته اند، لذا او با اتکا از آموزش های اهل بیت (ع) از تشیع دفاع و در تبلیغ آن بسیار کوشش می کرد.
ابان در نظر امامان شیعه:
امام محمد باقر (ع) در زمانی که در مدینه بودند، به ابان تغلب فرمود: «در مسجد مدینه بنشین و برای مردم در مسائل دینی فتوا بده. من دوست دارم افرادی مثل تو در میان شیعیانم دیده شوند.» امام صادق (ع) به ابان فرمود: «با اهل مدینه مناظره کن، چرا که من دوست دارم مثل تو از راویان حدیث و اصحاب من باشند». امام باقر (ع) فرمود: «در میان اصحاب ما، ابان بن تغلب، ثقه و جلیل القدر و صاحب منزلتی عظیم است». امام صادق (ع)، یکبار او را برای مناظره با یک مدعی، انتخاب کرد و هر وقت که وی بر امام صادق وارد می شد، حضرت برمی خاست و با او مصافحه و معانقه می کرد و دستور می داد تا بالشی برای او اضافه کنند و با تمام وجود، به او اقبال می نمود.
ابان تغلب از دیدگاه دانشمندان:
دانشمندان شیعه مانند شیخ طوسی و علامه حلی او را موثق می دانند. محققان رجالی اهل سنت مانند احمدبن حنبل، ابوحاتم و نسایی موثق بودن او را تأیید کرده اند.
اساتید:
غیر از امامان ثلاثه که ذکر شد، بعضی دیگر از مشایخ حدیث او عبارتند از: انس بن مالک، سلیمان اعمش، محمدبن منکدر، سماک بن حرب، ابراهیم نخعی، عطیه بن سعد عوفی و حکم و فضیل بن عمرو، و.....
بعضی راویانی که از او روایت کرده اند:
تعداد آنها را حدود پنجاه نفر گویند که برخی از آنها عبارتند از: مسلم، حماد ابن زید، سعید ابن بشیر، عبدالله بن مبارک، محمد ابن ابان ابن تغلب، سعید ابن ابی جهم، ابن مسکان و اصحاب سنن اربعه.
آثار و تألیفات:
او دارای مصنفات مفیدی است از آن جمله:
1- کتاب تفسیر «غریب القرآن الکریم» که اولین اثر در نوع و موضوع خود می باشد که در لغت و تفسیر، مهم است. در این کتاب، شواهد شعری از اشعار عرب برای قرآن کریم آورده است. وی در بیان و شرح الفاظ غریب قرآن، به شواهدی استناد کرده که خود از عرب، شنیده بوده است.
2- کتاب «الفضائل».
3- کتاب «صفین». نام این کتب در فهارس نیامده است.
نکته:
عبدالرحمن بن محمد ازدی کوفی کتاب ابان بن تغلب و محمد بن سائب کلبی و ابن روق عطیه بن حارث را با هم جمع و در یک کتاب واحد قرار داد که در آن موارد اتفاق و اختلاف اقوال روشن است. از این رو گاهی از کتاب ابان، منفردا و گاهی مشترکا نقل شده است.
وفات:
مرگ ابان در سال 141 هـ ق است.
Sources :
سید محمدحسین حسینی تهرانی- امام شناسی- ج16
دائرة المعارف تشیع به نقل از تهذیب الکمال، الطبقات الکبیر، الفهرست و چندین منبع دیگر
یاقوت حموی- معجم الادباء- ج1