سوء استفاده از یک لفظ مشترک

مسلمانان صدر اسلام هنگامى که پیامبر (ص) مشغول سخن گفتن بود و بیان آیات و احکام الهى مى کرد گاهى از او مى خواستند کمى با تانى سخن بگوید تا بتوانند مطالب را خوب درک کنند، و سؤالات و خواسته هاى خود را نیز مطرح نمایند، براى این درخواست جمله ی "راعنا" که از ماده ی "الرعى" به معنى مهلت دادن است به کار مى بردند. ولى یهود همین کلمه ی "راعنا" را از ماده ی "الرعونه" که به معنى کودنى و حماقت است استعمال مى کردند (در صورت اول مفهومش این است "به ما مهلت بده" ولى در صورت دوم این است که "ما را تحمیق کن"!) در اینجا براى یهود دستاویزى پیدا شده بود که با استفاده از همان جمله اى که مسلمانان مى گفتند، پیامبر یا مسلمانان را استهزاء کنند.
آیه نازل شد و براى جلوگیرى از این سوء استفاده به مؤمنان دستور داد به جاى جمله "راعنا"، جمله ی "انظرنا" را به کار برند که همان مفهوم را مى رساند، و دستاویزى براى دشمن لجوج نیست: «یا أیها الذین آمنوا لا تقولوا راعنا و قولوا انظرنا و اسمعوا و للکافرین عذاب ألیم؛ ای افراد با ایمان به هنگام درخواست مهلت از پیامبر مگویید «راعنا» (تا دستاویزی برای دشمنان باشد) بلکه بگویید «انظرنا» این دستور الهی را بشنوید (بپذیرید) برای کافران عذاب دردناکی است.» (بقره/ 104)
بعضى دیگر از مفسران گفته اند که جمله ی "راعنا" در لغت یهود یک نوع دشنام بود و مفهومش این بود "بشنو که هرگز نشنوى" این جمله را تکرار مى کردند و مى خندیدند! بعضى از مفسران نیز نقل کرده اند که یهود به جاى "راعنا"، "راعینا" مى گفتند که معنیش "چوپان ما" است، و پیامبر اسلام (ص) را مخاطب قرار مى دادند و از این راه استهزا مى کردند. این شان نزولها با هم تضادى ندارد و ممکن است همه صحیح باشد.
از این آیه به خوبى استفاده مى شود که مسلمانان باید در برنامه هاى خود مراقب باشند که هرگز بهانه به دست دشمن ندهند، حتى از یک جمله کوتاه که ممکن است سوژه اى براى سوء استفاده دشمنان گردد احتراز جویند، قرآن با صراحت براى جلوگیرى از سوء استفاده مخالفان به مؤمنان توصیه مى کند که حتى از گفتن یک کلمه مشترک که ممکن است دشمن از آن معنى دیگرى قصد کند و به تضعیف روحیه مؤمنان بپردازد پرهیز کنند، دامنه سخن و تعبیر وسیع است چه لزومى دارد انسان جمله اى را به کار برد که قابل تحریف و سخریه دشمن باشد.
وقتى اسلام تا این اندازه اجازه نمى دهد بهانه به دست دشمنان داده شود، تکلیف مسلمانان در مسائل بزرگتر و بزرگتر روشن است، هم اکنون گاهى اعمالى از ما سر مى زند که از سوى دشمنان داخلى، یا محافل بین المللى سبب تفسیرهاى سوء و بهره گیرى بلندگوهاى تبلیغاتى آنان مى شود، وظیفه ما این است که از این کارها جدا بپرهیزیم و بى جهت بهانه به دست این مفسدان داخلى و خارجى ندهیم. این نکته نیز قابل توجه است که جمله "راعنا" علاوه بر آنچه گفته شد، خالى از یک نوع تعبیر غیر مؤدبانه نیست، زیرا راعنا از ماده مراعات (باب مفاعله) است و مفهومش این مى باشد "تو ما را مراعات کن، تا ما هم تو را مراعات کنیم" و چون این تعبیر (علاوه بر سوء استفاده هائى که یهود از آن مى کردند) دور از ادب بوده است قرآن مسلمانان را از آن نهى کرده.
آیه بعد پرده از روى کینه توزى و عداوت گروه مشرکان و گروه اهل کتاب نسبت به مؤمنان برداشته مى گوید: «ما یود الذین کفروا من أهل الکتاب و لا المشرکین أن ینزل علیکم من خیر من ربکم؛ کافران اهل کتاب و همچنین مشرکان دوست ندارند خیر و برکتى از سوى خدا بر شما نازل گردد.» (بقره/ 105)
ولى این تنها آرزویى بیش نیست زیرا «و الله یختص برحمته من یشاء؛ خداوند رحمت و خیر و برکت خویش را به هر کس بخواهد اختصاص مى دهد.» و خداوند دارى بخشش و فضل عظیم است «و الله ذو الفضل العظیم». (بقره/ 105) آرى دشمنان از شدت کینه توزى و حسادت حاضر نبودند این افتخار و موهبت را بر مسلمانان ببینند که پیامبرى بزرگ، صاحب یک کتاب آسمانى با عظمت از سوى خداوند بر آنها مبعوث گردد، ولى مگر مى توان جلو فضل و رحمت خدا را گرفت؟!

Sources

Keywords