شرح صدر رسول الله

آیات ابتدایی سوره ی شرح مبنى بر اعلام منت بر رسول (ص) و پاره اى از موهبتها که به وى ارزانى فرموده است از جمله اینکه به وى شرح صدر موهبت فرموده و روح قدس او را آماده براى تعلیم و آموزش تعلیمات غیبى و القاء الهامات ربوبى قرار داده است. در نخستین آیه به مهمترین موهبت الهى اشاره کرده مى فرماید: «أ لم نشرح لک صدرک؛ آیا ما سینه تو را گشاده نساختیم.» (شرح/ 1)
"نشرح" از ماده شرح در اصل به گفته راغب در مفردات به معنى گسترش دادن قطعات گوشت و تولید ورقه هاى نازکتر است سپس مى افزاید منظور از شرح صدر گسترش آن به وسیله نور الهى و سکینه و آرامش خداداد مى باشد و بعد مى گوید شرح دادن مشکلات سخن به معنى گسترش آن و توضیح معانى مخفى است به هر حال شک نیست که منظور از شرح صدر در اینجا معنى کنایى آن است و آن توسعه دادن به روح و فکر پیامبر است و این توسعه مى تواند مفهوم وسیعى داشته باشد که هم وسعت علمى پیامبر را از طریق وحى و رسالت شامل گردد و هم بسط و گسترش تحمل و استقامت او در برابر لجاجتها و کارشکنیهاى دشمنان و مخالفان.
لذا هنگامى که موسى بن عمران ماموریت دعوت فرعون طغیانگر را پیدا مى کند «اذهب إلى فرعون إنه طغى؛ به سوى فرعون برو كه او به سركشى برخاسته است.» (طه/ 24) بلافاصله عرض مى کند «رب اشرح لی صدری* و یسر لی أمری؛ خداوندا سینه ام را گشاده ساز و کار را بر من آسان کن.» (طه/ 25- 26)
در جایى دیگر خطاب به پیغمبر اکرم (ص) آمده است «فاصبر لحکم ربک و لا تکن کصاحب الحوت؛ اکنون که چنین است منتظر فرمان پروردگارت باش استقامت و شکیبایى کن و مانند یونس مباش (که بر اثر ترک شکیبایى لازم گرفتار آن همه مشکلات و مرارت شد).» (قلم/ 48)
شرح صدر در حقیقت نقطه مقابل ضیق صدر است چنان که در آیه 97 سوره حجر مى خوانیم «و لقد نعلم أنک یضیق صدرک بما یقولون؛ ما مى دانیم که سینه تو به خاطر گفتگوهاى (مغرضانه) آنها تنگ مى شود.» اصولا هیچ رهبر بزرگى نمى تواند بدون شرح صدر به مبارزه با مشکلات رود و آن کس که رسالتش از همه عظیمتر است (مانند پیغمبر اکرم) شرح صدر او باید از همه بیشتر باشد طوفانها آرامش اقیانوس روح او را بر هم نزند مشکلات او را به زانو در نیاورد کارشکنیهاى دشمنان مایوسش نسازد سؤالات از مسائل پیچیده او را در تنگنا قرار ندهد و این عظیمترین هدیه الهى به رسول الله بود.
لذا در حدیثى آمده است که پیامبر مى فرماید: «من تقاضایى از پروردگارم کردم و دوست مى داشتم این تقاضا را نمى کردم عرض کردم خداوندا پیامبران قبل از من بعضى جریان باد در اختیارشان قرار دادى، و بعضى مردگان را زنده مى کردند، خداوند به من فرمود: آیا تو یتیم نبودى پناهت دادم؟ گفتم آرى، فرمود: آیا گمشده نبودى هدایتت کردم؟ عرض کردم: آرى، اى پروردگار! فرمود: آیا سینه تو را گشاده، و پشتت را سبکبار نکردم؟ عرض کردم: آرى اى پروردگار!»
این نشان مى دهد که نعمت "شرح صدر" مافوق معجزات انبیا است، و به راستى اگر کسى حالات پیامبر (ص) را دقیقا مطالعه کند و میزان شرح صدر او را در حوادث سخت و پیچیده دوران عمرش بنگرد یقین مى کند که این از طریق عادى ممکن نیست، این یک تایید الهى و ربانى است.
در اینجا بعضى گفته اند که منظور از شرح صدر همان حادثه اى است که در طفولیت یا جوانى پیغمبر (ص) واقع شد که فرشتگان آسمان آمدند و سینه او را شکافتند و قلبش را بیرون آورده شستشو دادند، و آن را از علم و دانش و رأفت و رحمت پر کردند. بدیهى است که منظور از این حدیث این قلب جسمانى نیست، بلکه کنایه و اشاره اى است به امدادهاى الهى از نظر روحى و تقویت عزم و اراده پیغمبر و پاکسازى او از هر گونه نقایص اخلاقى و وسوسه هاى شیطانى. ولى به هر حال دلیلى نداریم که آیه مورد بحث اشاره به خصوص این ماجرا باشد، بلکه مفهومى گسترده و وسیع دارد که این داستان ممکن است مصداقى از آن محسوب شود. و به خاطر همین شرح صدر بود که پیامبر (ص) به عالى ترین وجهى مشکلات رسالت را پشت سر گذاشت، و وظائف خود را در این طریق به خوبى انجام داد.

Sources

Keywords