صبر و پیروزی در امتحان الهی

انسان نیز مانند سایر انواع موجودات جهان طبیعت هرگز از حوادث جزئى در امان نیست، حوادثى که گاه تنها نظام فرد را در زندگى شخصیش مختل می سازد و یا مى میرد و یا مریض میشود، یا ترس و گرسنگى و اندوه و محرومیت چرخ زندگیش را از کار مى اندازد، این سنتى است از خدا که همواره در مخلوقات و بندگانش جارى ساخته است؛ چون جهان طبیعت، جهان تزاحم و تغییر و تحول است. و گاه برای کل اجتماع، مصیبتی رخ می دهد که شعور عمومى را سلب می کند رأى و احتیاط و تدبیر را از اجتماع مى گیرد و در نتیجه نظام حیات همه مردم مختل شده و خوف چندین برابر و وحشت متراکم مى گردد، آن چنان که عقل و شعور از کار مى افتد و عزم و ثبات تباه مى گردد. حال که همه انسان ها در یک امتحان گسترده الهى شرکت دارند، راه موفقیت در این آزمایش ها چیست؟
آیات 155 تا 157 سوره مبارکه بقره ضمن بیان برخی از موارد امتحانات الهی که از طریق سختی ها و مصائب گوناکون رخ می دهد، راه حل پیروزی در این امتحان الهی را نیز بیان می کند: «و لنبلونکم بشی ء من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات و بشر الصابرین * الذین إذا أصابتهم مصیبة قالوا إنا لله و إنا إلیه راجعون * أولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمة و أولئک هم المهتدون؛ قطعا همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، زیان مالى و جانى و کمبود فرزندان آزمایش مى کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان! آنها که هر گاه مصیبتى به آنها رسد مى گویند: ما از آن خدا هستیم و به سوى او باز مى گردیم! اینها همان ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هستند هدایت یافتگان.»
با توجه به این آیات و سایر آیات و روایات می توان راه های پیروزی در آزمایش های الهی را اینگونه بیان کرد:
1- نخستین و مهم ترین گام براى پیروزى همان است که در جمله کوتاه و پر معنى «و بشر الصابرین» (و به صابران بشارت ده) در آیه فوق آمده است، این جمله با صراحت مى گوید: رمز پیروزى در این راه، صبر و پایدارى است و به همین دلیل بشارت پیروزى را تنها به صابران و افراد با استقامت مى دهد.
2- توجه به گذرا بودن حوادث این جهان و سختی ها و مشکلاتش و اینکه این جهان گذرگاهى بیش نیست عامل دیگرى براى پیروزى محسوب مى شود که در جمله «إنا لله و إنا إلیه راجعون؛ ما از آن خدا هستیم و به سوى خدا باز مى گردیم» آمده است. اصولا این جمله که از آن به عنوان" کلمه استرجاع" یاد مى شود، عصاره اى است از عالی ترین درس هاى توحید و انقطاع الى الله و تکیه بر ذات پاک او در همه چیز و در هر زمان و اگر مى بینیم بزرگان اسلام به هنگام بروز مصائب سخت این جمله را با الهام گرفتن از قرآن مجید تکرار مى کردند براى این بوده است که شدت مصیبت آنها را تکان ندهد و در پرتو ایمان به مالکیت خداوند و بازگشت همه موجودات به سوى او، این حوادث را در خود هضم کنند. امیر مؤمنان على (ع) در تفسیر این جمله مى فرماید: «ان قولنا انا لله اقرار على انفسنا بالملک و قولنا و انا الیه راجعون اقرار على انفسنا بالهلک؛ اینکه ما مى گوئیم "إنا لله" اعتراف به این حقیقت است که ما مملوک اوئیم و اینکه مى گوئیم "و إنا إلیه راجعون" اقرار به این است که ما از این جهان خواهیم رفت» و جایگاه ما جاى دگر است.
3- استمداد از نیروى ایمان و الطاف الهى عامل مهم دیگرى است، کسانى هستند که هر وقت دستخوش حوادث مى گردند، اعتدال خود را از دست داده، گرفتار اضطراب مى شوند، اما دوستان خدا چون برنامه و هدف روشنى دارند بدون حیرت و سرگردانى، مطمئن و آرام به راه خود ادامه مى دهند، خدا نیز روشن بینى بیشترى به آنها مى دهد که در انتخاب راه صحیح دچار اشتباه نشوند، چنان که قرآن مى گوید: «و الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا؛ کسانى که در راه ما به جهاد برخیزند ما آنها را به راه هاى خود هدایت مى کنیم.» (عنکبوت/ 69). در آیه دیگری می خوانیم: «و استعینوا بالصبر و الصلاة و إنها لکبیرة إلا على الخاشعین؛ و از صبر و نماز یارى بجوئید و البته نماز بس بزرگ (و دشوار) است مگر برای خاشعان.» (بقره/ 45) کلمه استعانت به معناى طلب کمک است و این کلمه وقتى به کار می رود که نیروى انسان به تنهایى نمى تواند مهم و یا حادثه اى را که پیش آمده بر وفق مصلحت خود بر طرف سازد. علت اینکه خداوند فرموده: از صبر و نماز براى امور مهم و حوادث خود کمک بگیرید، اینست که از آنجایی که در حقیقت یاورى به جز خداى سبحان وجود ندارد، پس آنچه که در امور و حوادث مهم انسان را یاری می کند، مقاومت و خویشتن دارى و استقامت او و ارتباط با خداوند و از صمیم دل به او توجه کردن است و این همان صبر و نماز است، و این دو بهترین وسیله براى پیروزى است، چون صبر هر بلا و یا حادثه عظیمى را کوچک و ناچیز مى کند، و نماز که اقبال به خدا، و التجاء به اوست، روح ایمان را زنده مى سازد و به آدمى مى فهماند: که به جایى تکیه دارد که انهدام پذیر نیست و به سببى دست زده که پاره شدنى نیست.
4- توجه به تاریخ پیشینیان و بررسى موضع آنان در برابر آزمایش هاى الهى براى آماده ساختن روح انسان نسبت به امتحانات پروردگار بسیار مؤثر است. اصولا اگر انسان در مسائلى که براى او پیش مى آید احساس تنهایى کند از نیروى مقاومتش کاسته خواهد شد، اما توجه به این حقیقت که این مشکلات طاقت فرسا و آزمایش هاى سخت الهى براى همه اقوام و ملت ها در طول تاریخ وجود داشته سبب افزایش نیروى پایدارى انسان مى گردد به همین دلیل قرآن مجید کرارا براى دلدارى پیامبر (ص) و تقویت روحیه او و مؤمنان اشاره به تاریخ گذشتگان و حوادث دردناک زندگى آنها مى کند مثلا مى گوید: «و لقد استهزء برسل من قبلک؛ اگر تو را استهزاء کنند نگران مباش، پیامبران پیشین نیز گرفتار استهزاى جاهلان بودند، اما با نیروى استقامت بر آنها پیروز شدند» (انعام/ 10) در جاى دیگر مى فرماید: «و لقد کذبت رسل من قبلک فصبروا على ما کذبوا و أوذوا حتى أتاهم نصرنا؛ اگر تو را تکذیب کنند تعجب نیست، پیامبران پیشین را نیز تکذیب کردند آنها در برابر تکذیب مخالفان پایدارى و شکیبایى به خرج دادند، و آزار شدند تا سرانجام نصرت و یارى ما به سراغشان آمد.» (انعام/ 34)
5- توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ مى دهد و او از همه چیز آگاه است عامل دیگرى براى پایدارى است. کسانى که در یک مسابقه مشکل و طاقت فرسا شرکت دارند همین که احساس مى کنند جمعى از دوستانشان در اطراف میدان مسابقه آنها را مى بینند تحمل مشکلات براى آنها آسان مى شود و با شوق و عشق بیشترى به نبرد با حوادث بر مى خیزند. جایى که وجود چند نفر تماشاچى چنین اثرى در روح انسان بگذارد توجه به این حقیقت که خداوند مجاهدت هاى ما را در صحنه هاى آزمایش مى بیند، چه عشق و شورى به ادامه این جهاد در ما ایجاد خواهد کرد. قرآن مى گوید: به هنگامى که نوح (ع) تحت شدیدترین فشارها از سوى قومش مأمور به ساختن کشتى شد خداوند به او دستور داد «و اصنع الفلک بأعیننا؛ در برابر ما اقدام به ساختن کشتى کن» (هود/ 37) جمله "باعیننا" (در برابر دیدگان علم ما) چنان قوت قلبى به نوح (ع) بخشید که فشار و استهزاى دشمنان، کمترین خللى در اراده نیرومند او ایجاد نکرد. از سالار شهیدان و مجاهدان راه خدا امام حسین (ع) همین معنى نقل شده که در صحنه کربلا به هنگامى که بعضى از عزیزانش با فجیع ترین وجهى شربت شهادت نوشیدند فرمود: «هون على ما نزل بى انه بعین الله؛ همین که مى دانم این امور در برابر دیدگان علم پروردگار انجام مى گیرد تحمل آن بر من آسان است» پس می توان گفت: یکی از مهم ترین راه های پیروزی در امتحان الهی که به وسیله وقوع سختی ها و مصائب مختلف انجام گرفته است، همان صبر و مقاومت است و برخی از نکاتی که در بالا ذکر شده است، اموری هستند که به انسان در رعایت صبر و استقامت کمک می کنند.

Sources

Keywords